Begonnen alle problemen in Zuid-Afrika met Jan van Riebeeck?

‘Alle problemen begonnen met Van Riebeeck’, zei oud-president Jacob Zuma in 2015 tijdens een toespraak bij het 103-jarig bestaan van de partij ANC. De uitspraak werd het startpunt voor het gelijknamige boek van journalist Niels Posthumus. Posthumus was van 2012 tot dit jaar correspondent in Zuid-Afrika en hij realiseerde zich dat veel Nederlanders weinig weten over de Nederlandse kolonisatie van Zuid-Afrika. "Dat is eigenlijk raar, want er zijn maar weinig plekken op de wereld waar de Nederlandse kolonisatie zulke diepen sporen heeft getrokken”, vertelt hij.

Wie was Jan van Riebeeck?

Jan van Riebeeck was een onderkoopman van de VOC, gestationeerd in Vietnam. Daar werd hij weggestuurd omdat hij werd verdacht van corruptie. Van Riebeeck zocht naar rehabilitatie en wilde graag weer bij de VOC aan de slag gaan. De VOC wilde in het zuiden van Afrika een verversingspost opzetten voor schepen naar Indië, maar niemand wilde daar aan de slag. Van Riebeeck wilde het wel doen, in de hoop dat hij naar uiteindelijk terug naar Azië zou kunnen. "Op die manier begon Afrika met een corrupte bestuurder, zou je kunnen zeggen", vertelt Posthumus.

"Hij begon met de eerste slaven, later werd dat uitgebreid en werd dat een heel systeem. De VOC had hem verboden om in de Kaap zelf slaven te maken, want ze waren bang dat dat tot oorlog zou leiden." Naast de slavernij werd door de komst van Nederlanders het calvinistische geloof geïntroduceerd in Zuid-Afrika. "120 jaar lang was dat de enige toegestane godsdienst in de Kaap", vertelt Posthumus.

Niet bewust

Toch valt er weinig te lezen over deze periode uit onze geschiedenis, en daar heeft Posthumus een verklaring voor. "Het idee is dat, omdat het lang geleden is, de invloed van de Nederlanders niet zo groot geweest kan zijn. De combinatie van de slavernij en het calvinistische geloof heeft een zaadje gepland." De naam Jan van Riebeeck heeft een slechte bijsmaak in Zuid-Afrika en veel Zuid-Afrikanen zijn boos op de periode daarna, op de apartheid. "Dat Nederland de slavernij heeft ingevoerd in Zuid-Afrika, zijn heel veel Zuid-Afrikanen zich niet bewust van. Voor veel hedendaagse, zwarte Zuid-Afrikanen is Nederland het land van coffeeshops en het Red Light District."

Het boek van Posthumus is niet alleen een stuk geschiedenis, maar ook een persoonlijke zoektocht. In steden als Pretoria en Johannesburg komt zijn naam, Posthumus, regelmatig voor. Hij gaat opzoek naar de herkomst van zijn achternaam en zo komt de geschiedenis dichtbij.