Moeten we op stokoude nazi's blijven jagen?

Bruno D. werkte van augustus 1944 tot april 1945 in het concentratiekamp. Daar kwamen meer dan zesduizend mensen om. Onder de slachtoffers bevonden zich ook Nederlandse Joden. "Een bijzonderheid van dit kamp is dat veel Joden werden uitgehongerd en aan tyfus overleden", vertelt emeritus hoogleraar Holocaust- en Genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam Johannes Houwink ten Cate.

Geen spijt

En dat gebeurde allemaal terwijl deze Bruno D. daar aan het werk was. De Duister heeft ook een verklaring afgelegd en vertelt dat hij de lijken heeft gezien en de doodskreten uit de gaskamer kon horen. En dat hij geen spijt heeft. "Heel exemplarisch", vertelt Houwink ten Cate. "Ik doe dit werk al 35 jaar, maar heb bijna nog nooit gehoord dat mensen spijt hebben."

Volgens Houwink ten Cate kunnen de meeste genocideplegers 'zich niet opwerken tot berouw'. "Ze zien zichzelf als een kleine jongen in een groot schaakspel. Ze hebben soms zelfs medelijden met zichzelf."

Race tegen de klok

De Duitse justitie zit in een race tegen de klok om hoogbejaarde nazi's alsnog voor de rechter te krijgen. "Er lopen nog 27 onderzoeken", aldus Houwink ten Cate. Aan de vraag waarom deze hoogbejaarde mensen nu pas, 75 jaar na dato, worden berecht liggen meerdere redenen ten grondslag, aldus de hoogleraar. "Jarenlang werden alleen hooggeplaatsten en de afgeharde beroepsmoordenaars, de Gazmeisters en de mensen die de trekker overhaalden, berecht."

"Het Duitse justitieapparaat heeft in de eerste decennia na de oorlog maar weinig SS'ers voor de rechter gebracht. In de jaren negentig stond er een nieuwe generatie juristen op die goed wilde maken wat er in de jaren zestig en zeventig dramatisch mis was gegaan. Ontzettend veel mensen zijn in die jaren de dans ontsprongen. De nieuwe generatie juristen wilde doen wat de eerdere generaties hadden nagelaten", vult advocaat Manuel Bloch aan.

Je bent er bij, omdat je erbij was

Bloch stond 23 Nederlandse nabestaanden bij in de zaak tegen John Demjanjuk, een kampbewaarder die in Sobibor werkte. Die zaak uit 2011 werd spraakmakend omdat het vonnis de weg opende voor andere processen, zoals die van Bruno D. nu.

De hoogbejaarde Demjanjuk werd namelijk veroordeeld tot vijf jaar zonder direct bewijs dat hij de Joden de gaskamers had ingedreven. "Op grond van je aanwezigheid ben je schuldig. Je bent er bij, omdat je erbij was", vat Houwink ten Cate de redenering van de rechter van destijds samen.

Toch berecht worden, ondanks hoge leeftijd

"Die zaak is een enorme trigger geweest", vult Bloch aan. "Sindsdien is de vervolging van bewakers, die op de wachttorens stonden of dienst hadden op het perron waar selecties plaatsvonden, toegenomen." Volgens Bloch is het belangrijk dat deze mensen, ondanks hun hoge leeftijd, toch berecht worden.

Bloch: "Als jij op een wachttoren staat en je hoort geschreeuw uit een gaskamer, en je doet niks en je blijft daar in dienst, dan kan je dat juridisch kwalificeren als medeplichtigheid. Dan heb je ondersteunende activiteiten uitgevoerd."

Voor Bloch was het juridisch gezien een interessante zaak, maar zat er ook een persoonlijke beweegreden achter om zich in te zetten voor de berechting van Demjanjuk. Zijn ouders hebben de kampen overleefd. "Het was een bijzonder kans om deze zaak te doen. Die twee jaar in München waren onvergetelijk."

Verantwoording afleggen

Niet iedereen vindt dat oud-SS'ers op hoogbejaarde leeftijd nog berecht moeten worden. Auschwitz-overlevende Ernst Verduin zei eerder dat hij het absurd vond dat Oskar Groning, die bekendstond als de boekhouder van Auschwitz, nog op zijn 93ste berecht werd. "Dat is het paard achter de wagen spannen", zei hij.

Volgens Houwink ten Cate is het wel degelijk goed dat daders ook op hoge leeftijd nog verantwoording moeten afleggen. "Ook al is het laat, het is wel gerechtigdheid."

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Instagram, Facebook en Twitter.