Rutte naar de Balkan als ‘Mister Yes’

“Wij beschouwen zijn bezoek dan ook als steunbetuiging aan onze integratie in de EU”, zegt de Noord-Macedonische vicepremier Nikola Dimitrov in zijn werkkamer in hoofdstad Skopje.

Na een ontmoeting dinsdagavond in Athene met de Griekse premier reist Rutte woensdagochtend naar de Albanese hoofdstad Tirana en vervolgens naar Skopje voor een werkdiner met de Noord-Macedonische premier Zoran Zaev.

Officieel is de reden van zijn Balkanreis om in de landen ‘gesprekken te voeren over Europese samenwerking’. Maar de Albanezen en Noord-Macedoniërs hechten veel meer waarde aan het bezoek: als zelfs de hardnekkigste dwarsligger ons nu tegen de borst drukt, dan gloort er hoop, is daarbij de gedachte.

Kwaad bloed

Nederland stond jarenlang bekend als de koelste minnaar van verdere EU-uitbreiding met Balkanlanden. Zelfs nadat de Macedoniërs de naam van hun land wijzigden van Macedonië in Noord-Macedonië - een eis van Griekenland dat ‘Macedonië’ beschouwt als een exclusief Griekse geografische benaming – bleef Nederland op de rem staan. Nederland eiste van Tirana en Skopje nog meer hervormingen en hardere aanpak van corruptie.

Door die positie van Nederland, dat daarin werd gesteund door Denemarken en Frankrijk, verdwenen de Balkanlanden opnieuw in de wachtkamer. Het groene licht voor de start van hun gesprekken met de EU ging weer op rood. “Dat zijn ze hier in de regio niet vergeten, dat heeft destijds veel kwaad bloed gezet”, zegt de Nederlandse Balkan-expert Rainier Jaarsma.

Maar Nederland is inmiddels dus overstag. “En dat is ook goed voor de reputatie van Nederland in de EU”, vindt vicepremier Dimitrov. “Want je kunt niet ‘nee’ blíjven zeggen, terwijl wij, Noord-Macedonië en Albanië, aan alle gestelde voorwaarden voldoen.”

Bulgaarse blokkade

Maar Dimitrov heeft inmiddels een heel ander probleem. Want deze keer ligt zijn buurland Bulgarije dwars, uitgerekend het armste en corruptste land van de EU. Het afgelopen jaar legde Bulgarije totaal onverwachts nieuwe eisen op tafel die tot grote ergernis hebben geleid: Bulgarije blokkeert Noord-Macedonië, zolang dat land niet toegeeft dat hun taal en cultuur eigenlijk Bulgaars zijn.

Het is een aloude claim van de Bulgaren die in het verleden heersten over het gebied dat nu Noord-Macedonië is. Maar het is vooral een nationalistisch sentiment dat Bulgaarse politici graag inzetten tijdens verkiezingstijd. En 2021 is in Bulgarije een langgerekt jaar van verkiezingen: aanstaande zondag, 14 november, gaan de Bulgaren voor de derde keer op rij naar de stembus nadat eerdere verkiezingen geen uitzicht boden op regeringsformatie.

“Van die Bulgaarse crisis is Noord-Macedonië nu het slachtoffer”, zegt Igor Damjanov, een Noord-Macedoniër die net over de grens in Bulgarije werkt als acteur. “En de Bulgaarse claim dat Macedonisch een soort Bulgaars dialect is, is populistische onzin”, zegt Damjanov. “Ik heb na mijn verhuizing naar Bulgarije het Bulgaars moeten leren, en dat is echt een andere taal.”

Is Rutte geloofwaardig?

De Bulgaarse blokkade noemt Dimitrov “een dolksteek in de rug van een buurman”. Hij is inmiddels vicepremier in een demissionair kabinet, nadat zijn premier Zaev vorige week zijn aftreden aankondigde. Zaev wil daarmee volle verantwoordelijkheid nemen voor teleurstellende gemeenteraadsverkiezingen waarbij regeringspartijen werden afgestraft. De regering-Zaev maakt volgens veel kiezers de belofte van Europese integratie niet waar.

Tegen die achtergrond is het “pijnlijk” om terug te blikken op de rol van Nederland, zegt Balkan-expert Jaarsma in Skopje. “Toen Noord-Macedonië in 2018 de naamkwestie met Griekenland oploste had Nederland groen licht aan Skopje kunnen geven. Dat heeft Nederland niet gedaan.”

Hoe geloofwaardig is dan Ruttes huidige omarming van de Noord-Macedoniërs en Albanezen? Jaarsma: “Het is natuurlijk makkelijk om die twee landen nu plots te steunen, als je weet dat er al een ander land is dat dwarsligt.”