Weer een staatsgreep in 'Françafrique'. Wat is er aan de hand?

'Gabon zonder Frankrijk is als een auto zonder chauffeur'

Toen Macron afgelopen voorjaar een bezoek bracht aan Gabon, schudde hij nog de hand van president Ali Bongo Ondimba, die nu in huisarrest zit. Het was voor velen een teken van de sterke banden tussen Frankrijk en haar oude kolonie. Bongo studeerde in Frankrijk en is de zoon van Omar Bongo, de vorige president die bekend werd om een veelzeggende uitspraak: "Gabon zonder Frankrijk is als een auto zonder chauffeur. Frankrijk zonder Gabon is als een auto zonder brandstof."

Ondanks de rijkdom die Gabon ten deel viel door onder andere de olie, is het maar een klein deel van de bevolking dat daarvan profiteert. Dit kan één van de triggers zijn geweest waarom mensen in opstand kwamen, ziet Annick van Lookeren Campagne, beleidsadviseur bij Oxfam Novib. "Mensen leven in armoede, jongeren hebben weinig perspectieven. Terwijl Frankrijk profiteerde, hebben Gabonezen niets teruggezien en zijn ze zelfs afhankelijk van humanitaire hulp."

Politieke opschudding

"Die onvrede is niet nieuw", vervolgt ze. "Een aantal jaar geleden gingen mensen al de straat op in verschillende voormalige koloniën. Franse ambassades in bijvoorbeeld Bamako, de hoofdstad van Mali, zijn forten geworden met zandzakken eromheen."

Het besef dat er iets moet veranderen begon daardoor wel door te dringen in het Élysée, bleek ook tijdens het bezoek van Macron aan Gabon in maart. Tijdens zijn toespraak zei de Franse president toen dat er aan de verregaande invloed van Frankrijk op haar voormalige koloniën een einde moest komen.

Maar volgens Frankrijk correspondent Eva Rammeloo was Macrons inzet te minimaal. "De afhankelijkheid is zo groot. Mensen kijken naar Franse tv-zenders, en leren Frans op school. En wat vooral veel mensen tegen de borst stuit is dat de munteenheid, de lokale Frank, is gekoppeld aan de veel te dure euro. Voor hun monetaire beleid zijn die landen daardoor volledig afhankelijk van Parijs. Dat is nog steeds niet veranderd."

Jihadistische groepen

De politieke opschudding in Françafrique vindt plaats ten tijde van oplaaiend jihadistisch geweld. Twee groeperingen zijn het meest invloedrijk: JNIM, dat gelieerd is aan Al Qaida, en IS.

Mirjam de Bruijn is hoogleraar Afrikanistiek aan de Universiteit Leiden en ziet de invloed van de jihadisten groeien: "Hele regio’s worden door ze beheerd. Ze schijnen een vorm van stabiliteit te bieden, waardoor mensen in elk geval het veld kunnen bewerken en vee kunnen laten grazen. Maar er is ook dwang, mensen stellen zich op als moraalpolitie om bijvoorbeeld het dragen van hoofddoeken voor vrouwen te verplichten."

De jihadisten profiteren volgens haar van de afwezigheid van de staat, die hele regio’s aan hun lot hebben overgelaten. De Bruijn: "Kritiek richt zich veelal op Frankrijk, maar we vergeten dat er machthebbers aan het stuur zaten die niet voor de bevolking zorgden. Die is nu uit veel regio’s nóg meer vertrokken, en daardoor wordt veiligheid een ingewikkeld vraagstuk."

Geopolitiek spel

Mede daarom willen de Fransen hun militairen niet zomaar terugtrekken. Rammeloo: "Macron duwt in Niger terug tegen anti-Franse sentimenten. De ambassadeur en militairen moeten per se blijven. Ook in Gabon zitten nog vierhonderd militairen. Als ze die terugtrekken heeft dat gevolgen voor de rest van de regio."

En het is niet alleen Frankrijk die belangen heeft in West- en Centraal Afrika, ziet De Bruijn. "Je ziet militaire invloed van Rusland, en ook Amerika heeft zich nu militair sterk opgesteld in de regio. China is zeker ook aanwezig, al is het misschien niet militair. Er zit dus zeker een geopolitiek spel onder."