'Een heldere opname waarbij de daders de camera inkijken en dan hun eigen burgers afmaken, is echt voor het eerst'

“Wat we zien op deze beelden is dat weerloze burgers door een agent van de Syrische militaire inlichtingendienst naar de rand van een massagraf worden gebracht en daar worden ze één voor één geëxecuteerd”, vertelt hoogleraar genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam en het NIOD, Uğur Ümit Üngör, in Nieuws & Co.

Unieke beelden

Ümit Üngör noemt het unieke beelden. “Ik doe al bijna twintig jaar onderzoek naar massaal geweld en meer dan tien jaar onderzoek naar het conflict in Syrië. Er zijn allerlei videoclips naar voren gekomen, maar een zeer heldere video-opname waarbij de daders, die direct ressorteren onder de Syrische staat, regelrecht de camera inkijken en dan hun eigen burgers op een gruwelijke manier afmaken”, legt hij uit. “Het is echt voor het eerst.”

Undercover

De hoogleraar genocidestudies heeft een van de daders in de video kunnen bespreken, maar dat ging niet vanzelf. “Je kan niet zomaar in Syrië, Noord-Korea of Rusland op je dooie gemak binnen wandelen en zeggen: hey ik ben een historicus of antropoloog uit Nederland en ik kom onderzoek doen naar het geweld in jullie samenleving. Dat natuurlijk niet. Het is een hele naïeve veronderstelling. De vraag is dan: hoe kan je het dan wel doen?”

Een collega van Ümit Üngör zette een online ‘undercoveroperatie’ op om in contact te komen met de dader. Het is een van de weinige manieren om dit soort mensen te spreken, zegt Ümit Üngör. “De manier om het goed te doen, is om een zodanig persona aan te nemen waarbij je wel de waarheid vertelt, maar niet de hele waarheid. Dat is hoe we het hebben aangepakt.”

Bekentenis

In het gesprek gaf de dader toe. “Maar dat was pas na een tijdje. In het begin was hij vooral nieuwsgierig waarom we hem wilden contacteren. Na een aantal informele gesprekken hebben we hem eigenlijk hele open vragen gesteld. Zoals: wat is uw visie op het conflict in Syrië of wat denk jij dat er is gebeurt in de afgelopen tien jaar? Dan krijg je natuurlijk een half verwrongen antwoorden, halve waarheden, Assad-propaganda. Maar ook dat is interessant, want dat is wel de morele waarheid waarin dit figuur leeft.”

“Uiteindelijk hebben we hem geconfronteerd met het feit dat we hem op video hebben gezien, dat hij mensen heeft geëxecuteerd en Hij ontkende het eerst. Toen hebben we hem een screenshot gestuurd”, vertelt Ümit Üngör. “Toen zei hij: dat is mijn werk. We hebben daarna verder doorgevraagd en uiteindelijk vertelde hij dat hij er trots is op dit werk.”

Onaantastbaar

“De inlichtingendienst in Syrië is anders dan die van Nederland. De AIVD heeft niet het recht om iemand te arresteren en naar het hoofdkantoor te brengen van de AIVD. Ze hebben ook zeker geen martelkelders onderin het gebouw. In Syrië is dat wel het geval”, legt Ümit Üngör uit. “Deze mensen zijn zo machtig in de samenleving. Ze kunnen alles maken wat ze willen. Ze staan boven de wet en achten zich onaantastbaar. Die machtspositie verklaart veel van hun gedrag.”

Systeem

Met het onderzoek dat Ümit Üngör nu uitvoert, wil hij bewijzen dat dit geen uniek geval is. Het is onderdeel van een systeem. “Het is één episode van een veel breder beleid van massaal geweld van Assad tegen zijn eigen burgers.”

Nu de dader weet dat de beelden van de moorden bekend zijn, denkt Ümit Üngör dat hij niet snel zal afreizen naar Europa. Maar in Syrië zal hem niks gebeuren. “Het wordt niet gezien als een misdaad, maar een heldendaad. De enige hoop die je kan hebben is dat het regiem verzwakt over valt en dit soort mensen dan worden opgepakt.” Toch kan het filmpje van waarde zijn. “Het is documentatie. Het heeft historische waarde. Het is heel belangrijk voor de slachtoffers en nabestaanden om te weten wat er is gebeurd.”