‘Er zou best een Fort Europa kunnen ontstaan met poorten voor migratie’

Monika Sie (Instituut Clingendael) ziet het als een van de dieptepunten van het afgelopen jaar: de Wit-Russische president Loekasjenko die migranten als pressiemiddel inzette bij de grens met Polen. Dat we nu niet meer zoveel over die kwestie horen, komt volgens de politicologe doordat de sancties van de EU effectief zijn gebleken.

Geopolitieke belangen

Wel is het tekenend voor de problemen waar Europa voor staat met betrekking tot migratie en het laat zien welke geopolitieke belangen er spelen. "Geopolitiek gaat over de verbinding van territorium met macht, migratie gaat over het overschrijden grenzen", legt Sie uit. "Wanneer buurlanden van de Europese Unie in de gaten krijgen dat ze illegale stromen kunnen inzetten als drukmiddel, komen geopolitiek en migratie samen."

Voor druk zorgde het zeker, maar Loekasjenko maakte een denkfout volgens Sie. "Hij vermoedde dat Polen de mensen terug zou duwen en hoopte tweespalt te creëren binnen de Unie. Dat was een misschatting." Landen vonden eenheid in de schrik die ze hebben van migratie, legt Sie uit. "De nadruk kwam te liggen op de hybride aanval van Loekasjenko in plaats van mensenrechten, dat werd het frame."

Politieke of mensenrechten?

Vanuit NGO’s kwam harde kritiek: iemand die zich aandient aan de 'muur' van Europa en zijn hand opsteekt, heeft volgende Europese rechtsuitspraken recht op een asielprocedure. Nu kneep Brussel een oogje toe. "Omdat het een politieke zaak is en geen mensenrechtenzaak. Voor de individuen natuurlijk wel, maar voor Europa is het politiek", zegt Ruslandkenner Hubert Smeets. "Mensen werden tot wapens gemaakt."

En dan is er nog de afgelopen Turkije-deal. Hoewel ook president Erdogan dreigt 'de deuren open te zetten', is de situatie geenszins vergelijkbaar. Die laat juist de andere kant zien, zegt Sie. Waar ze in de richting van Wit-Rusland lik op stuk verstandig vindt, zal met Turkije en andere landen gepraat moeten blijven worden.

Einde Turkije-deal

"Turkije ís al onze migratiepartner en vangt 4 miljoen Syrische vluchtelingen op. Een hoge ambtenaar in Turkije vertelde me dat er de afgelopen tien jaar 700.000 Syrische baby’s geboren zijn in Turkije; die worden allemaal opgevangen en mogen naar school", vertelt Sie.

Turkije kreeg 6 miljard euro over een periode van vijf jaar. Die deal is afgelopen maar Turkije is ontevreden over de verlenging ervan. "Erdogan heeft goed door dat je even de grens kunt openen om dat te laten voelen. Europa zal eraan moeten wennen dat ze niet meer de dienst uitmaken, maar deze buurlanden iets moet bieden voor de diensten die ze verlenen."

Migratiepartners

Europa moet op zoek naar migratiepartners, zegt de directeur van het Clingendael. "Er zou best een ‘Fort Europa’ kunnen ontstaan waarin poorten zitten: een poort voor kwetsbare vluchtelingen, mensen uit kampen die bescherming nodig hebben. En een poort voor legale economische migratie."

"Dat begint bij erkennen dat er gezamenlijke belangen zijn. Ook landen als Marokko en Tunesië willen geen massale, illegale migratie naar Europa. Zij willen geen transit-land worden. Respectievelijk Spanje en Frankrijk weten in die hoedanigheid al jaren goede afspraken te maken over legale, tijdelijke arbeidsmigratie."

Circulaire migratie noemt Sie dat, waarbij aan beide kanten instituties erop ingericht zijn mensen terug te laten keren naar het land van herkomst en de arbeidsmigranten genoeg verdienen om weer in eigen land te kunnen investeren. "Tunesiërs werken als seizoenarbeiders tijdens de oogst in Frankrijk. Dat rekruteren bestaat al sinds 1963 en de terugkeer is 98 procent. Daarvoor heb je deugdelijke uitzendbureaus nodig."

Regeerakkoord

Of Europa toe is aan deze manier van denken, moet nog blijken. "In ieder geval laat het regeerakkoord van kabinet-Rutte IV zien dat er bereidheid is om met andersoortige politiek te kijken naar migratiepartnerschappen", besluit Sie.