Iris de Graaf: 'Het autoritair regime wint als je de verhalen niet kan vertellen'
- Nieuws
- Iris de Graaf: 'Het autoritair regime wint als je de verhalen niet kan vertellen'
In haar boek Vrijuit geeft Iris de Graaf een inkijk in haar ervaringen als correspondent in Rusland. Een land waar je door de militaire censuur het woord oorlog niet eens mag uitspreken. Want vrijuit spreken, daar was natuurlijk geen sprake van. Maar ze vertelt ook het verhaal van haar Russische oma. De vrouw waardoor haar liefde voor het land begon en ze haar leven in Nederland voor achterliet. "Dat is ingrijpender dan mensen denken. Het was mijn droombaan. Alles kwam daar samen, waar mijn hart lag." In gesprek met Atze de Vrieze voor Nooit Meer Slapen vertelt Iris over de dag dat de oorlog uitbrak, haar naam op de Russische zwarte lijst en haar survivors guilt.
Iris de Graaf (journalist en schrijver) - Nooit meer slapen
Een slechte film
Op 24 februari 2022, wanneer Rusland Oekraïne binnenviel, werd Iris om 4 uur 's ochtends uit bed gehaald. "Mijn producer zei: 'Je moet over 10 minuten live, het is oorlog.' Opeens stond de hele wereld op zijn kop en begon er een rollercoaster met non-stop vertellen wat er gebeurt. Het was echt een dag die ik nooit vergeet. Ik dacht: 'zijn we in een slechte film beland?' Vluchtende mensen, rijen voor de grenzen, dode kinderlijkjes, alles kwam opeens binnen."
Verraad
Tijdens haar jeugd ging Iris vaak op familiebezoek bij haar oma in Rusland. Voor het boek ging ze terug op zoek naar de plek waar haar oma had gewoond. Door al dat graven, kwam ze niet alleen meer te weten over haar Russische familiegeschiedenis, maar ook over haarzelf. "Mijn oma werd lange tijd gezien als een verrader van haar moederland, omdat ze zich had laten deporteren door de Duitsers. Na de oorlog ging ze naar Nederland. Toen ze voor het eerst terugging naar de Sovjet-Unie, in de jaren zestig, werd ze ondervraagd bij de grens en achtervolgd door de veiligheidsdiensten."
Plotse vijand
Volgens Iris is dat best herkenbaar met hoe het nu gaat. "Als jong meisje werd ik er met open armen ontvangen. Ik sprak een beetje Russisch en werd gezien als een van hen. Maar vanaf het moment dat ik een voet over de grens zette als journalist, werd ik apart genomen, mijn papieren werden gecontroleerd en moest ik uitleggen dat ik daar ging werken. Als journalist ben je gewoon een vijand. Daar had ik me een beetje op verkeken."
Een deel van de Russen wilde de wereld laten zien dat ze niet met z'n allen staan te klappen voor Poetin
Speciale operatie
"Al ons werk werd gecriminaliseerd door militaire censuur. Het overgrote deel van de Russen wilde niet praten zodra er een camera in de buurt kwam. Het woord oorlog was verboden. Dat noemden ze een speciale operatie." Maar het deel van de mensen dat wel wou praten, gaf Iris hoop. “Ze wilden de wereld laten zien dat ze niet met z'n allen staan te klappen voor Poetin. Zo probeer je dan toch te roeien met de riemen die je hebt. Juist door dat soort kleine dingen te registreren kan je toch nog een heel verhaal vertellen."
Nooit meer terug
Nu Iris terug is in Nederland mag ze nooit meer terug naar het land waar ze ooit de liefde aan verklaarde. "Al heel snel werd duidelijk dat ik op een zwarte lijst werd gezet. Er werd een soort lastercampagne opgezet door het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. Alsof ik een fake news-journalist was. Aan de ene kant is dat een bevestiging dat het niet meer ging. Ergens is dat een berusting. Ik moet door. Tegelijkertijd kan ik die Russen die zich wel willen uitspreken niet meer laten zien. De pijn is dat zo'n militaire censuur en zo'n autoritair regime dan wint."
Survivors guilt
Voor een lange tijd worstelde Iris met schuldgevoelens. "Survivor guilt speelt heeft heel lang bij mij een rol gespeeld. Dat je je schuldig voelt, omdat je weg bent gegaan. Ik zit hier veilig terwijl de rest van mijn team, Russen en Oekraïners allemaal nog in die oorlog zitten. Het heeft lang geduurd voordat ik het idee had dat ik weer mag leven.”
Gerelateerde podcast
Nooit meer slapen
Luister Nooit Meer Slapen op ieder moment van de dag
Nooit Meer Slapen is hét nachtelijke cultuurprogramma van de VPRO op NPO Radio 1 waarin elke werkdag een uur lang - van middernacht tot 01.00 uur - een inspirerende gast uit de kunst, cultuur of actualiteit wordt geïnterviewd over werk én leven.
Volg Nooit Meer Slapen op Instagram, en luister alle gesprekken, ook overdag, in NPO Luister of uw favoriete podcastapp.
Gerelateerd
