Rouwende dieren: welke doodsrituelen kent het dierenrijk?

Pinguïns Magic en Sven waren wereldberoemd doordat zij - twee mannetjes - elkaar kozen voor het leven. Bovendien adopteerde het stel een paar pinguïns en brachten die groot. Deze week werd bekend dat pinguïn Sven is overleden. Om zijn verdriet te tonen, zong Magic zijn partner toe, waarna meerdere pinguïns zijn voorbeeld volgden.

Rouwende dieren in de dierentuin

Volgens Van Tol is het één van de vele voorbeelden waarin dieren rouw tonen. "Ik heb het zelf nooit ervaren maar het verbaasde mij niet. Want pinguïns zijn zowel hele sociale dieren als hele vocale dieren", aldus Van Tol. "Dus er is heel veel communicatie tussen die dieren. Bij heel veel sociale diersoorten is het bekend dat als één van hen overlijdt, dat het echt iets met ze doet. En dat het uitingen veroorzaakt, fysiek en ook vocaal."

Dierentuinen moeten er rekening mee houden dat dieren rouw kunnen ervaren, vertelt Van Tol: "Het is heel moeilijk om dat te plaatsen want wij zijn die dieren niet. Maar wat wij absoluut niet mogen doen, is omdat we het niet helemaal 100% kunnen herkennen, denken dat ze dat niet kunnen ervaren."

Pinguïns zijn monogame dieren die lange relaties met elkaar aan kunnen gaan. En kuddedieren kunnen generatie op generatie met elkaar leven. Kortom: het kan best wel goed zijn dat dieren rouwen als daarin een maatje komt te overlijden. "Dan moet je dieren de kans geven om het samen te verwerken. Dan is het per individu verschillend hoe zich dat uit, maar wij geven als dat gebeurt de dieren ruim de tijd om als ze dat willen, daar iets mee te doen."

Giraffes en chimpansees

In Artis zijn onlangs twee giraffes geboren. Eén van de kalveren is kerngezond, en één is helaas overleden. Het dode kalf lieten zij in het verblijf liggen zodat er afscheid van kon worden genomen. Er blijkt namelijk uit meerdere onderzoeken, ook naar giraffes in het wild, dat zij na het overlijden meerdere uren bij het kalf blijven zitten. De vrouwen uit de groep giraffes zijn meestal familie, en wrijven de halzen dan tegen elkaar aan.

"Maar het gaat nog veel verder. Jane Goodall, de beroemde primatoloog, zag in 1972 dat de moeder van een jonge chimpanseeman overleed. Die chimpansee heeft zich vervolgens sociaal totaal afgezonderd, is gestopt met eten, is letterlijk weggekwijnd en is een maand later zelf ook overleden. Zo zijn er veel voorbeelden uit het wild en uit dierentuinen van dieren waarbij je het gedrag kunt koppelen aan het verwerken van de dood van een soortgenoot."

Dode mieren

Ook insecten kunnen emotie tonen, vertelt Van Tol: "Heel lang hebben biologen gezegd dat je geen menselijke emoties op dieren moet plakken, want dat is vermenselijking. Maar dat doet ze echt tekort. Dat zou betekenen dat wij de enige diersoort zijn die hoge emoties kunnen hebben en dat is echt niet het geval."

Wat en hoe een mier voelt, dat is niet helemaal bekend. Van Tol: "Maar ze hebben hele complexe grafrituelen. Als een mier overlijdt, dan zie je daar mieren op af komen. (...) Mieren communiceren met elkaar via geur, feromonen. De geur van de dood die communiceert door die kolonie. Meteen komt er een groep werkers en die tillen hem op en brengen hem naar een begraafplaats. Er is een grafheuvel in een nest van mieren, op een plek waar andere mieren nooit komen. Daar bergen ze de dode mieren op, ook om ervoor te zorgen dat ziektes niet kunnen verspreiden die de koningin kunnen aantasten."

Welke emoties daarbij komen kijken, dat is niet helemaal bekend. Maar, zegt Van Tol: "Zo complex kunnen de doodsrituelen, zelfs bij een mier, zijn."