Waarom geloven mensen in complottheorieën?

Van de Ven vertelt dat zijn fascinatie in complotdenken begon tijdens de opkomst van de Russische online trollen na de MH17-ramp. De journalist onderzocht wat de trollen voor invloed hebben gehad op het publieke debat online. "Ik vroeg mij af 'wat maakt een complot zo aantrekkelijk, waarom vallen we daarvoor?', die vragen ben ik gaan onderzoeken."

Van alle tijden

Sinds de opkomst van corona lijkt het aantal complotdenkers zichtbaarder dan tevoren. Maar volgens de journalist komt dat niet per se door deze pandemie: "Complotdenken is van alle tijden en komt voor in alle flanken, leeftijden en opleidingsniveaus van de samenleving. Vooral in tijden van grote rampen en gebeurtenissen worden ze extra aantrekkelijk voor mensen om in te geloven." Dit komt volgens Van de Ven omdat complottheorieën vaak snel antwoorden bieden in tijden van onzekerheid.

Drijfveren complotdenkers

Van de Ven legt uit dat complotdenken vaak voortkomt uit drijfveren anders dan de theorie of het probleem zelf. In het geval van Tinus, voorman van de anti-corona beweging 'Nederland in Opstand', merkt de journalist op dat zijn drijfveer vooral woede is en corona de katalysator. "Het leven van Tinus begon net op de rit te komen. Toen de pandemie losbarstte, verloor hij veel. Die woede heet hij geuit in de anti-corona beweging."

Corona als voedingsbodem

Van de Ven heeft een verklaring waarom corona voor zoveel mensen een katalysator is om in complottheorieën te gaan geloven. "Door corona kwam de overheid ineens erg dichtbij. En er zijn veel mensen die van nature al een wantrouwen hebben naar bijvoorbeeld de overheid en de westerse zorg. Door corona werd die angst bevestigd: de overheid bemoeide zich opeens met jouw gezondheid, vrijheid en keuzes."

Mainstream

Nu het lijkt dat we aan het eind zitten van de corona-pandemie, durft Van de Ven voorzichtig optimistisch te zijn over het verdwijnen van anti-corona bewegingen. "Een groot deel van het draagvlak lijkt te verdwijnen, dus dan gaan deze groepen slinken. De harde kern, de complotdenkers die je voor corona ook al had, blijven over."

Wat Van de Ven wel opvalt, is dat de wereld van complotdenkers de laatste jaren is geïnstitutionaliseerd. Eerst was deze wereld heel informeel, met voornamelijk Facebookgroepen en fora. Maar nu hebben ze eigen platformen, kranten en zelfs een omroep. "Complotten zijn meer mainstream geworden."

Benieuwd naar het hele gesprek? Luister de podcast van Vroeg!