Niets is vanzelfsprekend in de natuur: alles kan misgaan

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog had er zich in heel Europa geen oorlog meer voorgedaan, althans niet in de zin van agressie van het ene land tegen het andere. De bloedige ellende in voormalig Joegoslavië was een burgeroorlog, er was toen geen sprake van een land dat een ander land binnenviel. Meer dan vijfenzeventig jaar geen binnen-Europese agressie, dat was nooit eerder in de geschiedenis voorgekomen.

Het feit dat we in vrede konden leven, leek vanzelfsprekend. Tot 24 februari, toen de oorlog in Oekraïne begon, want toen was het gedaan met die vanzelfsprekendheid. We werden ruw uit onze lange winterslaap wakker geschud. Zelfs vrede is niet meer vanzelfsprekend.

Vanzelfsprekendheid

Maar wat is dat voor verschijnsel, vanzelfsprekendheid? Dat de dingen altijd zo lijken te zullen blijven als ze altijd geweest zijn. Komt dat ook in de natuur voor, of is het een vorm van menselijk wensdenken?

Het leek ook vanzelfsprekend dat je langs de Limburgse Geul, de Belgische Vesdre of de Duitse Ahr veilig kon wonen, tot op 14 juli vorig jaar de zondvloed over delen van West-Europa werd uitgestort en mensen met huis en haard door het water werden weggesleurd. In tegenstelling tot de inval in Oekraïne kun je dat nog als een natuurverschijnsel beschouwen, even afgezien van de mogelijke invloed van antropogene klimaatverandering.

'In de natuur is niets vanzelfsprekend'

Ooit dachten de dinosauriërs dat hun gezapige leventje op aarde een vanzelfsprekendheid was, tot er ineens een meteoriet vanuit het heelal kwam aansuizen die er een eind aan maakte. Dat was een echt natuurverschijnsel. Zoals ook de uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 79 en van de Krakatau in 1883, de tsunami van Kerstmis 2004 en de langzaam maar onverbiddelijk voortkruipende lavastromen onlangs op La Palma natuurverschijnselen zijn. De inwoners van Pompeï en de bananentelers op La Palma waren hun vanzelfsprekendheden toen ook wel kwijt.

In de natuur is niets vanzelfsprekend. Een argeloze muis kan ieder ogenblik in de maag van een uil verdwijnen, een plantje kan zomaar worden vertrapt, een boom door de bliksem gespleten en verkoold, een vlieg in een spinnenweb terechtkomen. In ons menselijk bestaan is het niet anders, hoe vervelend dat ook is en hoe weinig we ons daar meestal van bewust zijn. De kwetsbaarheid van het bestaan is groot, de vanzelfsprekendheid ervan heel klein.

Alles kan misgaan

Het is dit weekend Pasen, en juist Pasen is zo'n moment dat we ons daarvan bewust zijn. Tweeduizend jaar geleden was alles in de wereld waarschijnlijk nog minder vanzelfsprekend dan tegenwoordig, in elk geval was het idee dat je vredig en ongestoord stokoud kon worden redelijk fictief. Ziekte, ellende, honger en vervolging waren normaal. 'Eli eli lama sabachthani, mijn heer, mijn heer, waarom heeft u mij verlaten?', zo riep de gekruisigde vlak voor hij zijn laatste adem uitblies. De vanzelfsprekendheid van het leven zelf bleek verdwenen.

Wellicht is dat wel de belangrijkste natuurwet, dat alles mis kan gaan, dat Murphy kan toeslaan wanneer hij wil, dat 'shit happens'. Wat we ervan leren, is dat we de dag moeten plukken en van het leven en de natuur genieten. Hopelijk kan dat ooit ook in Oekraïne weer. Ik wens u fijne Paasdagen.