15.000e Met het Oog op Morgen: 'Opening blijft het lastigst'

De tientallen presentatoren die het Oog gepresenteerd hebben, lagen veelal nachten te peinzen over de inhoud van die opening. Het mag een grappige woordspeling zijn, een kritische overpeinzing of huishoudelijke anekdote. Een column in het klein, een gesproken handtekening.

Zo hoorden we Herman van der Zandt over het kaal worden ("Maar bij de kapper betaal ik steeds meer"), Mieke van der Weij openhartig over topsalarissen bij de NPO ("Ik kreeg er maar 18 euro bij dit jaar") en Chris Kijne over de tirades van de Turkse president Erdogan tegen Nederland ("Zo ervaren Nederlanders eens hoe het voelt om hier jood, homo of moslim te zijn").

Personalityshow

De opening is een cruciaal onderdeel van het programma, volgens redactiechef Marion van de Wouw. "Het Oog is een journalistieke personalityshow: de toon van de presentator kleurt de uitzending." Hoewel de onderwerpen door de redactie zijn bedacht, is de opening het domein van de presentator.

Dat betekent niet dat de dienstdoende presentator kan zeggen wat hij wil. "Je bent een presentator, geen commentator. Je moet daarna immers ieder bericht kunnen voorlezen en iedereen open en onbevangen kunnen ondervragen."

Desondanks wordt er zelden een opening afgekeurd. "Als dat gebeurt, is dat meestal omdat de opening te lang duurt", aldus Van de Wouw. "Hoe puntiger, hoe beter."

Zelf een opening voor de 15.000e uitzending bedenken?

Voor één keer bepalen niet de presentatoren de start van het Oog, maar de luisteraar. Voor de feestelijke uitzending op 10 mei zoeken we naar de beste opening bedacht door een luisteraar. Zoals een opening van het Oog betaamd, mag dat overal over gaan, maar bij voorkeur over de actualiteit.

Schud een opening uit je mouw en mail het naar speciaal.oog@nos.nl. De presentatoren van het Oog kiezen de beste inzending uit, die daadwerkelijk de opening voor de 15.000e uitzending zal zijn, op 10 mei vanaf 23:00 op NPO Radio 1

Snel te flauw

Zo'n mini-mini-column is niet zomaar geschreven, blijkt uit een rondgang bij (oud)-presentatoren. "Het moet niet te lang zijn, niet te uitleggerig maar ook weer niet te incrowd. Het is al snel flauw", zegt Sheila Sitalsing. De ervaren Volkskrant-columnist zegt 's middags al 'nerveus en wanhopig' in kranten te bladeren op zoek naar een opening. Lucella Carasso vult aan: "De opening moet zo snel mogelijk af. Anders houd ik een stemmetje in mijn hoofd dat zegt: 'je hebt nog geen opening'."

Max van Weezel, die onlangs overleed en het langst het Oog presenteerde, zei in de podcast waarin hij terugblikte op zijn radiocarrière dat hij soms wel dagen nadacht over zijn opening. "Elke keer denk je weer: was het niet te flauw?"

En dan moet het ook nog kort zijn. Een helse klus voor Cees Grimbergen: "De ultieme opening moet ultrakort zijn. Ik ben daar niet goed in. Over mijn eigen openingen kan ik dus kort zijn: daarover ben ik niet content."

Eén keer lukte het niet om tijdig een opening te bedenken. Govert ten Brakel opende daarom ten einde raad met slechts één woord: "Goedenavond!"

Hanneke Groenteman (presentator tussen 1986 en 2000) herinnert zich het 'gestress' rond de opening, die ze zag als een 'soort geloofsbrief', vertelde ze in het jubileumboek van het programma. Oud-invaller Catherine Keyl zei er 'nachten wakker van te liggen' en ook Ria Bremer zag het als een moeilijke klus. Maartje van Weegen krijgt 'rillingen' als ze aan de opening terugdenkt.

Niet iedereen herkent zich in de stress. Herman van der Zandt bluft altijd blanco naar de studio te rijden. "Laatst bedacht ik mijn opener pas twee minuten voor de tune begon." Ook oud-presentator Jeroen Pauw zei in het jubileumboek zich altijd te verheugen op de opening. "In Hilversum zijn we gretige gebruikers van het oppeppende middel EGO. Het programma draait weliswaar niet onze naam, maar onze persoonlijkheid mag even tot bloei komen aan het begin van de uitzending."

Protesten

Het is een illusie om te denken dat de opening per se grappig moet zijn, volgens Lucella Carasso. "Je bent namelijk niet altijd grappig, ik niet tenminste." Liever speelt ze met haar persoonlijke gedachte. "Toen de brexit-onderhandelingen voor het eerst misliepen, dacht ik aan Cameron, die dit alles in gang had gezet. Zou hij zich schuldig voelen? Wat bleek: hij geeft tegenwoordig lezingen over goed leiderschap en dat je niet de benen moet nemen." Een opening was gevonden.

Enkele keren leidde een opening tot ophef. Zo werd Jan Tromp middelpunt van kritiek na een opmerking over de Israëlische inval van de Palestijnse stad Jenin in 2002. "Ik wilde wijzen op de ironie van de geschiedenis." En dus zei Tromp: "Een volk dat als weinig andere weet wat razzia's zijn, maakt zich nu zelf schuldig aan dit vergrijp."

Het regende vervolgens protesten bij de NOS, onder meer aangewakkerd door voormalig PvdA-Kamerlid Harry van den Bergh, die excuses van Tromp eiste. "Toenmalig hoofdredacteur Henk van Hoorn bedacht daarom dat ik in de eerstvolgende uitzending met Van den Bergh in discussie zou gaan." Het debat kwam er, maar het excuses is nooit gekomen. Spijt heeft Tromp er allerminst van. "Het is en blijft mijn opening."

Op het matje

Oud-presentator Maartje van Weegen werd eens op het matje geroepen vanwege een uithaal naar KLM. Ze had gelezen dat de directie van de vliegmaatschappij het eten aan boord zo belangrijk vindt, dat de directie het voedsel zelf keurt.

Vlak daarvoor had Van Wegen juist op een KLM-vlucht 'verschrikkelijk' gegeten. Ze grapte daarom: "Het is maar goed dat de directie zich niet persoonlijk met de vliegveiligheid bemoeide." Daar kon de eindredacteur, een fervent vlieger, niet om lachen. De luchtvaartmaatschappij nodigde haar zelfs persoonlijk uit om eens te komen lunchen. "Dat heb ik vriendelijk afgewezen", aldus Van Weegen.

Zou het kunnen dat er tegenwoordig voorzichtiger met de opening wordt omgegaan? Dat durft redactiechef Van de Wouw niet zo stellig te zeggen. "We gaan mee met de tijd. Statements worden nog steeds gemaakt."

Van de Wouw denkt dan ook dat de iconische opening nog lang behouden zal blijven. "Sterker nog, de persoonlijke opening wordt door steeds meer programma's overgenomen. Dus die blijft wel bestaan."

Komende vrijdag wordt de 15.000e uitzending van Met het Oog op Morgen uitgezonden, live vanuit de Verkadefabriek in 's-Hertogenbosch. Te gast zijn onder meer politicus en schrijver Jan Terlouw, premier Mark Rutte en oud-voetballer Jan Mulder. Live muziek is er van Tim Knol en de Blue Grass Boogiemen en uiteraard is er de winnende opening. Luister mee vanaf 23:00 op NPO Radio 1.