'Geen rare kronkel in je hoofd als je nepnieuws gelooft'

"Dat zijn mensen zoals u en ik", zegt Mark Deuze. Hij is hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam. "Personen die nepnieuws op internet geloven, zijn geen mensen met een rare kronkel in hun hoofd. Hoe graag we ze ook in deze categorie proberen te stoppen", legt hij uit in het NPO Radio 1-programma Nieuws en Co.

De essentie van het verhaal volgens Deuze: wij doen allemaal aannames over de betrouwbaarheid van informatie en dat kan altijd tot problemen leiden. Dat mensen in hoax-berichten op internet trappen, komt volgens hem vooral door de heersende mediacultuur.

Gedachten bevestigen

Internetbezoekers komen steeds vaker met 'ongefilterde informatie' in aanraking. "Het risico is groot dat we daardoor blijven steken bij de bronnen en info die onze gedachten bevestigen", zegt Deuze.

Traditioneel gezien is het checken van bronnen en het zo objectief mogelijk weergeven van de werkelijkheid een taak van de journalistiek. "Journalisten laten ons zien dat mensen en instanties op verschillende manier naar dezelfde feiten kunnen kijken", legt de hoogleraar uit. "Als dat opeens onze eigen verantwoordelijkheid wordt (zoals op social media) dan blijkt dat verdraaid lastig. Sterker nog: dat is vrijwel onmogelijk."

'De moeite niet genomen'

Het ene voorbeeld van nepnieuws is extremer dan andere. In het geval van de schietpartij in de pizzeria in Washinghton afgelopen zondag, had de schutter volgens Deuze de moeite moeten nemen om het nieuws te checken.

"Het is niet vreemd dat een gerucht grootschalige gevolgen kan hebben. Dat is van alle tijden. Het is wel bijzonder dat deze man voor zijn theorie genoeg bewijzen had kunnen vinden waaruit bleek dat het niet waar was. Met een paar klikken op het internet was hij daar snel achter gekomen. Die moeite heeft deze man kennelijk niet genomen."

Rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen werd door ruim honderd websites nepnieuws de wereld in gestuurd. In een van de artikelen zou paus Franciscus de kandidatuur van Donald Trump hebben gesteund. De paus heeft nu uitzonderlijk hard uitgehaald naar het verspreiden en consumeren van nepnieuws.

Hij noemde dat schadelijk en zondig en stelde het op een lijn met coprofilie en coprofagie, poepseks en het eten van uitwerpselen. Hij deed de uitspraken in het Belgische tijdschrift Tertio.

Ook in Nederland

Volgens onderzoek van Trouw en NRC zijn ook in Nederland tientallen websites actief die verzonnen of dubieus nieuws verspreiden. Het doel van deze nieuwsaanbieders: geld verdienen door de vele mensen die op sensationele koppen klikken.

De mediadocent hamert erop dat mensen niet de ogen moeten sluiten voor andersdenkende instanties of personen. "Iedereen creëert zijn eigen werkelijkheid en de media helpen daar goed bij. Het punt is dat, als we niet naar de journalistiek luisteren, we zelf moeite moeten doen om ook een andere werkelijkheid te kunnen zien."