Jaarlijks duizenden kilo's PFAS in Westerschelde: 'We zijn ons eigen milieu aan het vernietigen'

Rond april 2021 werd het duidelijk dat er iets mis was toen mensen uit Zwijndrecht geen kippeneieren en geen groenten meer mochten eten omdat het te gevaarlijk zou zijn. "Er werd grond vervuild daar, en tegelijkertijd werd ook duidelijk dat 3M vervuild water de Westerschelde in spuide, zonder dat daar een vergunning voor was", legt Heerschop uit. Via De Morgen kwam Heerschop te weten dat er in de Antwerpse haven dingen gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen.

Kanker op een vissenhuid

"In eerste instantie merk je daar natuurlijk niks van", zegt het statenlid van de PvdA in Zeeland over de vervuiling. "Maar wat je wel hoort, is dat er al jarenlang vis wordt gevangen, bot wordt gevangen, met kankerplekken erop. Gewoon echt huidkanker, maar dan op een vissenhuid." Volgens Heerschop is het onverantwoord om nog te vissen in de Westerschelde, "dan moet je die vis weer teruggooien. Maar of dat nu zo humaan is voor die vis..." De Vlaamse overheid raadt bovendien mosselen plukken en zeekraal snijden af. Daarnaast worden in de Westerschelde plekken gevonden waar zeewier niet groeit, terwijl dat doorgaans overal wel groeien kan. Kortom: er gaat iets de Westerschelde in, wat er niet hoort.

Heerschop voelt zich besodemieterd. Aan de ene kant werken de Zeeuwen samen met de Belgen om de Westerschelde op diepte te houden zodat grote containerschepen de haven van Antwerpen kunnen bereiken, "aan de andere kant wordt het water als een open riool gebruikt", aldus Heerschop.

PFAS lozen sinds 1972

Al sinds 1972 ongeveer loost het chemiebedrijf 3M PFAS in de Schelde. Pas sinds 2000 weet het grote publiek dat de stof giftig is, maar 3M weet dat al langer. "3M weet het al sinds de jaren '80 en dit jaar pas wordt iedereen een beetje wakker, van wat daar gaande is", zegt de Vlaamse milieuactivist en klokkenluider Thomas Goorden. Hij bracht samen met een collega de zaak aan het rollen.

De overheid was op de hoogte van de giftige stoffen die de fabriek loosde. Goorden: "Het is zelfs zo, dat het hele plan van geen kippeneieren eten kwam uit 2017. Men heeft dat toen begraven. Het bizarre daaraan, is dat er een communicatieplan klaarlag toen. Dat is hallucinant om over na te denken, dat die mensen zichzelf jarenlang hebben vergiftigd zonder dat de overheid daar iets van zei."

'Het is corruptie'

Europa heeft normen voor hoe sterk bijvoorbeeld water, bodem en lucht vervuild mogen worden. Op veel aspecten overtreedt Vlaanderen de normen, vertelt Goorden. Dat betekent onder andere dat er te veel water vervuild is. In Nederland wordt daar iets mee gedaan, legt Goorden uit, maar in Vlaanderen wordt omwille van de industrie geprobeerd om het behalen van de normen zo lang mogelijk uit te stellen. "De lozingsnormen zelf komen niet van Europa. Maar normaalgesproken zou je bedrijven zoveel mogelijk moeten inperken om de normen te halen. Het is corruptie. We zitten in een situatie waarin je heel duidelijk ziet dat er een verstrengeling is tussen onze politieke partijen en die bedrijven, die industrie, zeker in de Antwerpse haven."

'We zijn ons eigen milieu aan het vernietigen'

Het gebied rondom 3M is zwaar vervuild. Er is jarenlang zoveel geloosd in de grond rondom de fabriek, dat het nu allemaal naar boven gepompt wordt. En niet alleen 3M, ook andere bedrijven in de Antwerpse haven hebben daarmee te maken. "En dan hebben we het alleen nog maar over PFAS", zegt Goorden. Ook andere materialen vervuilen het Scheldewater.

PFAS komt de voedselketen in en gaat er niet meer uit. Oftewel: de vissen die in de Schelde zwemmen worden door PFAS besmet, en die krijgen dat zelf niet uit hun lichaam. Vervolgens wordt die vis bijvoorbeeld door een zeehond gegeten, die ook hoge concentraties PFAS in het bloed krijgt. Bovendien kunnen mensen die dichtbij de fabriek wonen en jarenlang aan de giftige stoffen zijn blootgesteld daar gevolgen van ondervinden, vertelt hoogleraar milieuchemie en toxicologie Jacob de Boer. Zo kunnen zij een verzwakt immuunsysteem hebben en bovendien is de giftige stof kankerverwekkend.

"We zijn ons eigen milieu aan het vernietigen en eigenlijk doet de provincie in dat opzicht niet genoeg", zegt Heerschop. "Ik hoop dat dit de provincie wakker maakt. Er gebeurt een heleboel, maar naar onze mening nog veel te weinig."