We zijn steeds minder goed in kaartlezen: 'Te afhankelijk van apps'

Invloed op ons ruimtelijk Inzicht

Van der Ham doet al jaren onderzoek naar het ruimtelijk inzicht van mensen en ziet duidelijke veranderingen sinds de opkomst van navigatiesystemen. "Dat heeft zeker impact op hoe goed we kunnen navigeren," vertelt ze. "Jongere mensen hebben er vaak meer moeite mee." Uit haar onderzoek blijkt dat mensen vanaf hun vijftigste of zestigste nog profijt hebben van ouderwets kaartlezen: "Zij hebben minder moeite met het raadplegen van een mentale plattegrond."

'GPS kent ook voordelen'

GPS heeft natuurlijk ook voordelen. "Het verkeer wordt steeds drukker en onoverzichtelijker, dus het helpt als je je aandacht daarop kunt richten," zegt Van der Ham. "Maar het vermogen om zelf de weg te vinden, oefen je dan minder." Het beeld van een GPS-systeem komt vaak niet overeen met de werkelijkheid, en veel mensen vinden het lastig om die vertaalslag te maken. "Ze kunnen niet altijd overbruggen wat ze op het scherm zien naar wat ze uit het raam zien," legt ze uit. Ook hebben mensen moeite met het inschatten van afstanden. "Afstanden in meters zeggen vaak minder dan een tijdsaanduiding als ‘een minuutje lopen’."

Kunnen mensen nog wel kaartlezen?

De neuropsycholoog stelt gerust dat niet iedereen moeite heeft met kaartlezen. "Sommige mensen hebben er een natuurlijk talent voor, zoals zij die veel zeilen of actief zijn bij scouting. Dat is een goed teken, want het betekent dat kaartlezen te leren is," aldus Van der Ham.

Daarnaast bestaat er ook zoiets als ruimtelijke dyslexie. "Steeds meer mensen herkennen zich hierin," zegt ze. "Het is een onvermogen om een mentaal beeld van de wereld te maken. In sommige gevallen is het zo ernstig dat mensen niet weten hoe ze thuis moeten komen, ook al wonen ze er al tientallen jaren. Ongeveer vijf tot tien procent van de mensen heeft hier last van."

Oriëntatielopen: kaartlezen als sport

Michel van Dongen, oriëntatieloper en werkzaam bij de landmacht, legt uit hoe de sport oriëntatielopen werkt. "Het is geen bekende sport, maar eigenlijk lijkt het op een hardloopwedstrijd waarbij je alleen een kaart en kompas mag gebruiken om een route met controlepunten af te leggen," legt hij uit. "Je krijgt de kaart pas bij de start, en het doel is om zo snel mogelijk de route af te leggen. GPS en andere navigatiesystemen zijn verboden."

Is er bij de landmacht een achteruitgang in kaartleesvaardigheid? Van Dongen twijfelt, maar merkt wel dat mensen het minder vanzelfsprekend vinden om kaart te lezen. "We moeten er veel aandacht aan besteden."

Voorbereid op noodgevallen

In een noodsituatie, zoals bij een langdurige stroomuitval, kan het ontbreken van navigatie een probleem worden. Door af en toe bewust te oefenen met kaartlezen en navigeren zonder technologie, blijven we voorbereid op situaties waarin we zonder digitale hulpmiddelen moeten navigeren. Van der Ham adviseert mensen daarom om tijdens het hardlopen of wandelen soms bewust zonder GPS te gaan en meer op hun omgeving te letten. "Het breingebied dat hierbij betrokken is, past zich aan afhankelijk van hoe vaak je het gebruikt, dus dat kun je goed trainen."