Komt er een rechtszaak als Nederland niet de klimaatdoelen van 2030 haalt?

Het viel Van Gestel op dat het kabinet de klimaatdoelen sluw heeft geformuleerd als 'streefdoelen'. Willen ze zich hiermee op voorhand al indekken? "Dat was in ieder geval wel de bedoeling van het kabinet", denkt Van Gestel. Maar zo makkelijk gaat dit niet. "Je moet aan de rechter kunnen laten zien dat je er daadwerkelijk naar gestreefd hebt." Daarnaast gaat het hier om Europese wetgeving, en is dit dus ook niet iets waar je zomaar onderuit kunt door het woordje 'streven'.

Verantwoording

In principe kan de Staat dan tot verantwoording worden geroepen. Laurien Nijenhuis is promovendus staatsrecht aan de Universiteit van Amsterdam UvA en legt uit hoe dit in de praktijk in zijn werk gaat. "Je kan vragen aan de rechter of hij de Staat beveelt om de afspraken na te komen", legt ze uit. Vaak zijn het belangenorganisaties die zo'n zaak dan aanspannen. De rechterlijke macht wijst de overheid dan op het feit dat afspraken niet worden nagekomen.

Constitutionele hoffelijkheid

Meestal is zo’n uitspraak van de rechter voldoende, maar er kan ook een dwangsom aan verbonden worden. Wanneer de Nederlandse Staat de afspraken dan niet nakomt, moet een bedrag worden betaald aan degene die de rechtszaak heeft aangespannen, vaak dus een belangenorganisatie. Het opleggen van zo’n extra financiële prikkel is niet gebruikelijk. In principe hebben we te maken met het fenomeen 'constitutionele hoffelijkheid'. "Dat betekent dat een rechter er in principe van uitgaat dat de Staat zijn verplichtingen nakomt", legt Nijenhuis uit. "Het is eigenlijk het vertrouwen tussen de wetgevende en de uitvoerende macht."

Dwangsom

Tegenwoordig gebeurt het echter steeds vaker dat een partij een dwangsom aanvraagt. Tijdens een rechtszaak over stikstofregels werd deze ook daadwerkelijk door een rechter opgelegd. "Een rechter heeft weinig andere middelen om de Staat ook echt te dwingen de afspraken na te komen", legt Van Gestel uit. Nederland heeft niet bewezen altijd klimaatafspraken na te komen, waardoor de constitutionele hoffelijkheid op dit gebied niet meer altijd van toepassing is. In dat geval kan dus zo’n dwangsom worden opgelegd.

Een zorgelijke ontwikkeling, legt Nijenhuis uit. "Het laat eigenlijk zien dat de relatie tussen de Staat en de rechters steeds meer onder spanning komt te staan." De rechter moet de overheid ten verantwoording kunnen roepen. Dat dit niet voldoende is en dat daar nu een financiële prikkel aan gehangen moet worden, zegt veel over het vertrouwen. Zo’n dwangsom wordt daarnaast ook betaald met belastinggeld. "Dat is natuurlijk het wrange", zegt Van Gestel.

Voorjaarsnota

Is er nog hoop dat het niet zover komt en dat de doelen behaald worden? Minister Hermans van Klimaat kondigde aan dat ze in de Voorjaarsnota extra beleid wil. Dus misschien kunnen de doelen toch nog worden gehaald. "Ik ben een optimistisch persoon, maar waarschijnlijk niet", zegt Van Gestel. Afgelopen najaar zijn alle plannen doorgerekend. "De kans dat Nederland de doelen haalt is minder dan 5%." Hij benadrukt dat klimaat niet hoog op het prioriteitenlijstje van dit kabinet staat en dat het voorgenomen 'extra beleid' van Hermans onwaarschijnlijk is.

Als de Voorjaarsnota straks gepresenteerd wordt, kunnen er echt harde conclusies getrokken worden. "Dat zal een prima moment zijn om zo’n zaak te beginnen. Je kunt dan eigenlijk al voorspellen dat die doelen niet gehaald gaan worden", zegt Van Gestel. En dus gaat de journalist ervan uit dat belangenorganisaties dan ook daadwerkelijk een rechtszaak zullen aanspannen.