Jongeren bijgepraat over oorlog: 'Mijn grootouders zijn weggehaald en vermoord'

Wertheim doet mee aan het brievenproject (Niet) van Gisteren. Oudere joodse Nederlanders en jongeren met een niet-Nederlandse achtergrond die brieven naar elkaar schrijven, met als doel om dichter bij elkaar te komen. Ze kennen elkaar niet. Op een persoonlijke manier vertellen de ouderen over ervaringen uit de Tweede Wereldoorlog. En na over en weer meerdere brieven te hebben gestuurd, ontmoetten ze elkaar in de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam.

Aran is een van de scholieren die meedoet. Hij zit op het Montessori College Oost in Amsterdam en zag Jaap Wertheim vandaag voor het eerst. "Ik wist niet hoe hij eruitzag. Het is een echte grapjas, vertelt hij. "We zijn gaan praten over het verleden én de toekomst. En hij heeft me foto's laten zien. Dat hadden we namelijk al in de brieven met elkaar afgesproken", zei hij het radioprogramma Nieuws en Co.

Bijzonder

"Het was heel boeiend om zo'n jongen met een vluchtelingenachtergrond te zien", legt Wertheim uit. "Nu heeft hij kennisgemaakt met wat er lang geleden is gebeurd." Hij heeft een klik met Aran. "Een leuk joch die zegt dat hij terug wil naar Irak. Opbouwen, helpen en verbeteren. Daarom doen wij dit ook. Om de jongelui te laten realiseren dat het kennelijk niet altijd gebruikelijk is dat je geholpen wordt."

De jonge Aran kijkt terug op een bijzondere en intense ontmoeting met penvriend Jaap. "Ik vond de foto's bijzonder om te zien. Ik zag hem op ongeveer dezelfde leeftijd als mij." Daar moet Jaap Wertheim hem toch corrigeren. "Als ik", fluistert hij. "Ja, als ik. Sorry", gaat Aran verder. "Dat was bijzonder om te zien. Hij liet ook een foto zien van toen hij heel erg klein was. En een brief van zijn vader. Heel bijzonder."

Niet streng, wel gezellig

Ook leerling Xinevanne ontmoette vandaag haar penvriendin: Betty Frank. "Ze ziet er heel anders uit dan ik dacht", zegt Xinevanne lachend. "Ik dacht dat het een heel strenge vrouw was, door de manier waarop ze schreef en alles uitlegde. Maar toen ik haar zag was het een heel gezellige vrouw."

In de brieven hadden ze het over de 'achterstand' die Betty in die tijd opliep. "Faalangst", zegt Betty. Ze was drie jaar toen de oorlog was afgelopen. "Ik wist niet wat er in de wereld te koop was. En als ik bijvoorbeeld een hond zag, zei ik: oh, wat een grote poes." Betty had geen idee.

"Toen ik zes was en naar de lagere school ging, was ik geestelijk eigenlijk niet wijzer dan een kind van een jaar of twee, drie." Ze bleef ook meerdere keren zitten. "En daardoor heb ik faalangst opgelopen. Want de onderwijzeressen zeiden dat ik dom was, dat ik niet geleerd had."

'Weggehaald en vermoord'

Juist deze verhalen wilde Betty met de kinderen delen. "Ik wil ze vertellen wat een probleem het geeft. Juist nu ook met de asielzoekers. Die hebben eigenlijk dezelfde problemen. Zij moesten ook hun land verlaten." Maar er wordt ook gesproken over het bombardement op Rotterdam. "Maar ook dat in 1942 mijn grootouders zijn weggehaald en vermoord. Ik heb het allemaal in de brieven gedeeld."

Rawan, een andere leerling van het Montessori College Oost, vindt de ouderen waarmee ze het gesprek aan zijn gegaan 'stoer'. Stoer, omdat ze het verhaal uit de oorlog vertellen. "Ik heb zelf ook de oorlog in Syrië meegemaakt", zegt ze. "Ik vind het pijnlijk. Maar dit geeft hoop voor mijn land. Omdat ik zie hoe Nederland nu is. Hoe mensen van elkaar houden."

"We hebben al mailadressen uitgewisseld", zegt Betty nog tot slot. Zij en haar penvriendin Xinevanne zijn vastbesloten contact te houden. "Drie brieven zijn echt niet genoeg", vertelt Xinevanne. "Zelfs deze ontmoeting was niet genoeg. Het leek alsof het maar vijf minuten duurde." En of de anderen ook contact met elkaar gaan houden? Ze knikken instemmend. En de brieven? Die worden gebundeld in een boekje.