'Laten we preventief in ouderen investeren, en niet wachten tot ze ziek worden'

We willen oud worden maar niet oud zijn. Dat blijkt ook uit het onderzoek van Lotte Brinkhof. Zij promoveerde begin oktober op 'succesvol ouder worden door veerkracht'. Daarvoor onderzocht zij waarom de ene oudere veerkrachtig oud wordt en de andere niet. "Hoe de maatschappij naar 'ouder worden' kijkt en hoe dat invloed heeft op het individu, is één van de meest boeiende aspecten van mijn onderzoek", vertelt Brinkhof. "Daar moeten we het meer over hebben met elkaar."

Negatieve verwachting voor toekomst

Waarom de éne oudere vitaler oud wordt dan de andere is afhankelijk van veel verschillende factoren. Daar`bij wordt rekening gehouden met leefstijl, mentale en fysieke gezondheid en ook bijvoorbeeld met hoe actief het sociale netwerk van iemand is. "Persoonlijkheidskarakteristieken spelen daar ook een rol bij", aldus Brinkhof. "Maar in de onderzoeken die wij de afgelopen jaren gedaan hebben zien we toch ook dat (...) de manier waarop je als ouder individu zelf naar ouderen en ouder worden kijkt ook een heel belangrijke rol speelt."

Dat houdt in dat mensen met een negatievere verwachting op het ouder worden ook lager scoren op mentaal welbevinden en kwaliteit van leven op latere leeftijd. "Die persoonlijke gedachte over het ouder worden richting de toekomst die wordt heel erg beïnvloed door seniorisme", aldus Brinkhof.

Seniorisme

Stereotypen, vooroordelen en discriminatie richting ouderen op grond van leeftijd wordt ook wel seniorisme genoemd. "Dat varieert van subtiele grappen over leeftijd tot situaties waarin ouderen onterecht worden behandeld of benaderd alsof ze fysiek of mentaal minder aankunnen. Of alsof ze een minder belangrijke bijdrage hebben aan de samenleving", legt Brinkhof uit. "Als je maar vaak genoeg geconfronteerd wordt met dat soort negatieve gedachtes dan ga je dat op een gegeven moment zelf geloven en in je opnemen. Dat maakt dat mensen misschien wel ander gedrag gaan vertonen dan eigenlijk nodig is."

De consequenties van seniorisme zijn groot. Bijvoorbeeld dat als je zelf gaat geloven dat je een broze gezondheid hebt, dan kan het zijn dat je sneller een stap terug doet dan eigenlijk nodig is. "Dan ligt fysieke kwetsbaarheid op de loer", aldus Brinkhof. Dat blijkt ook uit onderzoek: mensen die in hun omgeving met seniorisme te maken hebben scoren lager op allerlei gezondheidsvariabelen. Zo laat een onderzoek zien dat "ten opzichte van mensen die een positiever idee hebben van ouder worden, mensen die daar negatiever tegenover staan een stuk korter leven", vertelt Brinkhof.

Maatschappij wordt ouder

Esther Cornegé, geriater bij het Jeroen Boschziekenhuis, komt deze voorbeelden tegen op haar spreekuur. "Je ziet dat het geïnternaliseerd is bij ouderen, dat ze er zelf in zijn gaan geloven dat ze er minder toedoen in de maatschappij. Een groot deel van de ouderen in ieder geval." Dat heeft tot gevolg dat ouderen die bijvoorbeeld een diagnose dementie krijgen, niet verder willen. "Want dan ben ik tot last voor mijn familie, voor de maatschappij. Dat is heel verdrietig, zeker als je ziet dat mensen met dementie nog mooie momenten met elkaar kunnen hebben", aldus Cornegé.

Ondanks seniorisme worden we in de toekomst waarschijnlijk gemiddeld nog ouder dan nu. De levensverwachting stijgt naar gemiddeld 86,5 jaar in 2050. Dat is bijna vijf jaar langer dan in 2022, meldt het RIVM. Dat komt deels doordat de grootste groep mensen dan ouder is en dus de gemiddelde leeftijd omhoog brengt. Maar ook zijn de leefomstandigheden over de jaren heen verbetert en zorgen ontwikkelingen in de gezondheidszorg ook nog altijd voor verbeteringen.

Preventieve zorg voor ouderen

Uit het onderzoek van Crétien van Campen voor het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat investeren in vitale ouderen, het welbevinden van ouderen vergroot en dat ze minder snel zorg nodig hebben. "Investeringen in de zorg gaan over zorgbehoevende ouderen. Dat is maar een deel van de ouderen. Als je kijkt naar alle gepensioneerden is een kwart kwetsbaar en is driekwart heel vitaal. En voor die vitale groep is veel minder aandacht voor."

Terwijl juist zorg voor deze groep nog veel kan opleveren, zegt Van Campen. Een positief zelfbeeld bijvoorbeeld zorgt ervoor dat ouderen veel langer blijven meedoen in de samenleving en zich ook gezonder voelen. "Laten we preventief in ouderen investeren, en niet wachten tot ze ziek worden", aldus Van Campen.

Kortom: er moet de gelegenheid gecreëerd voor ouderen om naast fysiek actief, ook mentaal en sociaal actief te zijn. Bijvoorbeeld door in een koor te zingen. "Geef ze de ruimte om cultuur te maken."