Wat is de oorsprong van onze achternamen?

'Je heette zoals je genoemd werd'

Hoe noemden mensen elkaar vóór Napoleon? "Heel simpel. Je heette zoals je genoemd werd. In kleine gemeenschappen was één naam vaak genoeg. Maar zodra er meerdere mensen met dezelfde naam waren, kreeg je bijnamen die verwezen naar iemands beroep, uiterlijk of afkomst", vertelt Balkenende.

Balkenende legde uit dat dit proces al veel eerder begon. "In de dertiende eeuw zien we al schriftelijke bronnen waarin bijnamen voorkomen. Napoleon maakte er alleen een officieel systeem van."

Vier categorieën achternamen

Volgens Balkenende kunnen Nederlandse achternamen in vier grote groepen worden ingedeeld:

1. Beroepsnamen: "Denk aan Bakker, Beenhouwer of Drijfhout, een oud gereedschap voor kuipers."
2. Afstammingsnamen: "Namen zoals Jansen, Pietersen of Jansma verwijzen naar de vader, bijvoorbeeld 'zoon van Jan'."
3. Bijnamen: "Deze spreken tot de verbeelding. Iemand die groot was, werd De Grote genoemd. Of De Lange, De Dikke of De Dunne."
4. Immigrantennamen: "Nederland is altijd een immigratieland geweest. Namen uit het buitenland werden vaak vernederlandst, zoals Abercrombie, dat werd vertaald naar Apenkrom."

De mythe van de rare namen

Nederland kent opvallende achternamen, zoals Poepjes of Naaktgeboren. Maar het idee dat deze namen tijdens Napoleons invoering werden gekozen om de keizer te "plagen," is volgens Balkenende een mythe. "Bijna alle achternamen zijn veel ouder dan 1811. Naaktgeboren, bijvoorbeeld, komt waarschijnlijk van de Noord-Duitse naam 'Naggeboren,' wat betekent dat iemand geboren is na het overlijden van zijn vader."

"1811: een waterscheiding in familiegeschiedenis"

Napoleons maatregel zorgde voor orde. "Na 1811 is alles goed vastgelegd," vertelde Balkenende. "Voor 1811 wordt familiegeschiedenis een stuk lastiger te reconstrueren." En wat is de meest voorkomende achternaam in de familiegeschiedenis? "Zonder twijfel De Jong. Jansen komt op de tweede plaats."