Persvrijheid in Nederland: 'Juridische dreigementen zorgen voor zelfcensuur'

De monitor werd in opdracht van het Persvrijheidsfond geschreven en laat voorbeelden zien van verschillende incidenten waar journalisten het afgelopen jaar mee te maken hebben gehad. De organisatie Persveilig ontving 198 meldingen in 2022. Dit aantal is in 2023 gestegen naar 218 meldingen.

Juridische intimidatie

Volgens Ward Wijndelts, van het Persvrijheidsfonds, vallen er twee soorten trends op onder de incidenten. "Je ziet dat fysieke en digitale intimidatie een probleem vormen in ons land, maar hetgeen wat stukken minder in de belangstelling staat zijn juridische dreigementen", zegt hij. Voor dit soort dreigementen bestaat er zelfs een internationale term: SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation). Wijndelts ziet dat dit een enorm effect heeft op de pers. "Journalisten durven niet meer kritisch naar een onderwerp te kijken."

Ter Velde is het hiermee eens. "We dachten altijd dat juridische bedreigingen met name in Engeland voorkwamen en dat Nederland zo keurig is, maar dat is enorm aan het veranderen", zegt hij. "Wat denk je dat zo'n dreigement met je doet? Het leidt tot zelfcensuur", zegt Ter Velde.

Frontsoldaten

Via de monitor kwamen er veel meldingen van 112-fotograven binnen die het zwaar hebben binnen hun vak. Zij zijn, volgens Ter Velde, de frontsoldaten van de journalistiek. "Ze hebben te maken met mensen die betrokken zijn bij incidenten, dit is een zeer kwetsbare groep". Doordat de emotie vaak hoog ligt, krijgen de fotograven vaak te maken met agressie. PersVeilig richt zich dit jaar op het ondersteunen van 112-fotograven, doormiddel van trainingen.

Politiek klimaat

Parlementaire journalisten mogen maar tot in de gang van de PVV komen en Geert Wilders noemde hen eerder "tuig van de richel". Volgens Wijndelts is dit een groots probleem. Andrée van Es, spraakmaker en voorzitter het Amsterdamse 4 en 5 mei Comité, stemt in. "Als je al blij moet zijn dat je tot op de gang mag komen, hoe ver zijn we dan al afgedreven?", zegt Van Es. "Wanneer een politiek leider, zoals Wilders, journalisten op deze mannier afschildert, heeft dat ook invloed op de samenleving en hoe men naar journalisten kijkt. Dat is buitengewoon kwalijk." Ter Velde vult erop aan: "Die achterban van een politicus gaat vervolgens te keer. Een journalist ontvangt soms wel meer dan duizenden aanvallende berichten." PersVeilig probeert in een dreigende situatie, de journalist is kwestie, zoveel mogelijk te ontlasten.

"We moeten af van het idee dat online dreigementen niet relevant zijn", zegt Ter Velde. "Ik heb een boel journalisten gesproken die PTSS symptomen hebben en echt in de kreukels liggen door wat er online is gebeurd."

Socials

Veel journalisten zijn nog erg naïef in het gebruik van socialmedia, volgens Ter Velde. "Soms staat hun volledige privéleven op socialmedia. Hierdoor ontstaat het risico dat hun families en vrienden belaagd worden", benoemt Ter Velde. PersVeilig werkt samen met techbedrijven zoals Meta en Google om schadelijke berichten te verwijderen. Ook via X zouden berichten verwijderd moeten kunnen worden, maar de samenwerking met het bedrijf gaat stroef sinds de overname door Elon Musk. Doxing, het openbaar maken van privé-gegevens, is sinds 1 januari strafbaar, wat positief is. Ook zijn er wijzigingen in het Kadaster en de Kamer van Koophandel doorgevoerd om privacy te waarborgen.

Gezonde democratie

De persvrijheid is belangrijk voor een gezonde democratie, beamen Wijndelts en Ter Velde. De kloof met het publiek en de journalist kan volgens Wijndelts het beste gedicht worden door een transparante journalist te zijn, zo ook op social media. "Het is als journalist jouw verantwoordelijkheid om te laten zien waarom jij gedegen journalistiek bedrijft." Ter Velde vult er op aan: "En verantwoording afleggen, vertel de mensen hoe een verhaal tot stand is gekomen."