Een ode aan regisseur Miloš Forman (One Flew Over The Cuckoo's Nest)

1976

Het was 1976, het jaar dat One Flew Over The Cuckoo’s Nest van Miloš Forman in Nederland verscheen. Moeder zag Jack Nicholson, de rebel McMurphy die een gekkenhuis op stelten zet, voor de eerste keer. Ik had hem zelf al gezien in Chinatown van Roman Polanksi, en wist dat ons qua acteren een traktatie te wachten stond.

Tranen om Jack Nicholson

Moeder had tranen in haar ogen. In één klap was de toen nog jonge Jack Nicholson een held voor haar geworden. Daarvóór waren het Spencer Tracy, Gregory Peck, Gary Cooper, Maureen O’Hara, Cary Grant en al die andere oudjes die het witte doek voor haar zo prettig hadden gekleurd. En nu was daar dus ineens Jack Nicholson, dankzij Miloš Forman in een van zijn meest indrukwekkende rollen ooit. Niet voor niets bekroond met een Oscar. Thuis maakte onze sprakeloosheid plaats voor gezamenlijk terugblikken. We bespraken de scenes en het plezier kwam meteen weer bovendrijven. Hoe hij de directeur van het gekkenhuis te kakken zette door met al die patiënten te gaan vissen en met een nóg grotere vis terugkwam dan de vis waarmee de directeur op die foto in zijn kantoor pronkte. Hoe hij bij het charteren van de boot de patiënten voorstelde als professor zus en dokter zo, de blik in de ogen van die patiënten als hij dat deed.

Ontwapenend maniakaal

We lachten weer om het moment dat hij iedereen voor de gek hield, door net te doen alsof hij totaal naar de kloten was na een elektroshockbehandeling. Om alle momenten waarin hij de boel op stelten zette, met die ontwapenende, soms maniakale lach van hem. We genoten na van de keren dat hij tegengas gaf aan de diabolische zuster Ratched (een terechte Oscar voor Louise Fletcher), die de patiënten zo subtiel en tegelijk meedogenloos in het gelid hield. En dan die schitterende scene, waarin McMurphy ontdekt dat de zwijgzame Chief Bromden helemaal niet doofstom is, zoals iedereen denkt, maar net als McMurphy de kluit belazert. Juicy Fruit!

Onuitwisbaar op ieder vlak

De film heeft een onuitwisbare indruk op me gemaakt. Om de prachtige rebellie van de hoofdpersoon, de humor, de diep tragische ondertoon, de strijd om vrijheid, de zonder uitzondering indrukwekkende bijrollen (Danny de Vito, Christopher Lloyd, Vincent Schiavelli) en vooral om de weergaloze manier waarop Miloš Forman dat allemaal samenbrengt, met die hypnotiserende soundtrack als katalysator. Moeder huilde om het lot van McMurphy die zij in haar hart had gesloten, en om de tragische, stotterende figuur Billy Bibbit, een prachtrol van Brad Dourif. B-B-Billy B-B-B-Bibbit, door McMurphy genezen van zijn diep gewortelde onzekerheid, zelfs van zijn stotteren, en door Ratched vervolgens in het ultieme verderf gestort – de opmaat voor het dramatische einde van de film.

McMurphy als herinnering aan Moeder

Moeder is niet meer onder ons, eind 2016 moesten we afscheid van haar nemen, maar telkens als ik de DVD van One Flew Over The Cuckoo’s Nest uit de kast trek om hem te herzien, moet ik aan haar denken. Want dankzij Formans meesterwerk had zij Jack Nicholson ontdekt en heeft ze daarna zowat alle films gezien waarin hij speelde. En zo heeft ze nog kunnen genieten van The Last Detail, The Postman Always Rings Twice, Terms Of Endearment (waarbij nog veel méér tranen vloeiden), A Few Good Men, As Good As It Gets en ga nog maar even door. Maar bovenaan bleef Formans McMurphy staan, ik weet zeker omdat ze iets in hem herkende. Ook moeder was namelijk een rebel, een zachtaardige weliswaar, maar toch: een rebel. Met soms dezelfde duivelse humor als Nicholson.

In De Nieuws BV sprak Patrick Lodiers met filmregisseur Jeroen Houben over het werk van Miloš Forman. Kijk hieronder het hele gesprek terug.