Grensoverschrijdend gedrag in de Tweede Kamer: 'Heftige werkdruk is geen excuus'

"De Tweede Kamer kenmerkt zich als een omgeving waar op allerlei niveaus en manieren risico's ontstaan die de sociale veiligheid in het geding brengen", zegt hoogleraar Leonie Heres in De Nieuws BV. "Denk aan politieke belangen die een rol spelen, machtsverhoudingen die een rol spelen, de druk waaronder Kamerleden maar ook de andere kamerbewoners staan."

Heres leidde het onderzoek naar de sociale veiligheid onder de Tweede Kamerbewoners. Dus Kamerleden, medewerkers, ambtenaren, beveiliging: iedereen die in het Tweede Kamergebouw werkzaam is. “Het is geen waarheidsvinding of feitenonderzoek”, zegt Heres. Het is kortom geen onderzoek naar wat er precies is gebeurd rondom bijvoorbeeld Gijs van Dijk, oud-Kamerlid van de PvdA, of Dion Graus (PVV). “We hebben in brede zin gekeken hoe men de werkomgeving in de Tweede Kamer ervaart op allerlei niveaus, allerlei gelederen. Wat voor grensoverschrijdend gedrag komen mensen op de werkvloer tegen”, aldus Heres.

Aan het onderzoek hebben 654 van de ongeveer 1600 Kamerbewoners meegedaan. "Een flink aantal", zegt politiek redacteur Anna Pleijsier die zelf ook onderzoek deed naar grensoverschrijdend gedrag in de Tweede Kamer. "Ik merkte in mijn onderzoek dat mensen het lastig vinden om zich hierover uit te spreken. Als je zo'n grote groep hebt, kan je echt goed en gedegen onderzoek doen."

Een derde ervaart grensoverschrijdend gedrag

Uit het onderzoek van de universiteit Utrecht blijkt dat een derde van de Kamerbewoners zich niet altijd veilig voelt. Heres geeft aan wat ze tegenkwam in het onderzoek: "Nare grappen, dat mensen klein gemaakt worden, discriminatie op allerlei niveaus. Dus mensen die homoseksueel zijn, ouder zijn, handicap hebben. Maar denk ook aan seksuele intimidatie, onder druk gezet worden om dingen te doen die niet kunnen of niet integer zijn. Het kan uiteenlopen, ook de ernst. Soms een relatief onschuldige grap tot heftig seksueel grensoverschrijdend gedrag."

Dat het zo kan escaleren, heeft te maken met de aard van het werk in de Tweede Kamer. De werkdruk, de politieke belangen, de machtsverhoudingen. Het is heel lastig om één factor aan te wijzen", zegt Heres. "Het is een samenspel. Iedereen kijkt mee. Burgers hebben een mening, media hebben een mening, politieke partijen. Dat creëert een vergrootglas waaronder de Tweede Kamer ligt."

Bovendien creëert het volgens hoogleraar Heres spanning in de organisatie. "Als er iets fout gaat wordt dat vaak enorm opgeblazen of veel kan het veel consequenties hebben." Daardoor blijven, volgens Heres, fouten vaak binnen een gesloten systeem: "De druk kan geen kant op en dat kan resulteren in grensoverschrijdend gedrag of sociaal onveilige situaties. Dat creëert dat men de normen van gewoon gedrag uit het oog kan verliezen en overschrijdt."

Media moet hand in eigen boezem steken

Ook de media spelen hier een rol in. Heres: "Media kijken altijd mee en zijn continue aanwezig. Een fout heeft meteen politieke consequenties." Er heerst een cultuur waarin snel 'afgerekend' wordt. "Dat creëert een angst om dingen te delen en bespreekbaar te maken , zegt Heres. Pleijsier, die zelf in de Kamer werkt als journalist, vindt het goed dat er kritisch gekeken wordt naar de rol van de media, maar zet er wel een kanttekening bij. "Het is krampachtig aan twee kanten. Als het niet goed loopt, ik een kritische vraag heb of iemand ter verantwoording wil roepen, vinden Kamerleden dat snel spannend of krijg ik geen gehoor. Maar als ze iets te verkopen hebben, staan ze vooraan bij ons."

Dat maakt dat journalisten de neiging hebben Kamerleden snel aan te spreken tijdens een lunch of in de lift. "Dan ga ik je soms ook corneren en dan kunnen ze nergens heen. Dat is ook naar. Journalisten kunnen hardnekkig zijn", zegt Pleijsier. "Rust van twee kanten is nodig. Dat politici durven te zeggen dat ze iets fout hebben gedaan en daarvan willen leren. Maar ook dat wij als media een warmer bad zijn, waarin we Kamerleden de tijd geven om uit te leggen en toe te lichten wat er fout is gegaan en waarom."

Champions League

Aan de andere kant kiezen Kamerbewoners er ook zelf voor om in een hectische wereld te werken, waarin je een openbare functie hebt en niet negen tot vijf werkt. Het argument 'maar dit is Champions League', kennen we uit de TV-wereld. "Het is sluipenderwijs een grens over gaan", zegt Heres. "Al het onderzoek laat zien dat juist de omgevingen waar de sociale veiligheid goed is, medewerkers beter presteren onder druk. Druk mag nooit een rechtvaardiging zijn om grensoverschrijdend gedrag te laten zien of fouten weg te moffelen." If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen, is een veelgehoorde uitspraak. "Ik zou zeggen: if you can't' stand the heat, lower the temperature. Want het gevolg is dat we dingen gaan accepteren die niet acceptabel zijn", aldus Heres.

Te weinig maatregelen

Er is volgens de hoogleraar onvoldoende georganiseerd om de risico's die leiden tot een onveilige werksfeer in te dammen. "Daarmee is de sociale veiligheid onvoldoende geborgd." Wat moet er dan wel gebeuren? Het onderzoek geeft twintig aanbevelingen. Heres: "Het gaat niet alleen om het aanscherpen van sancties, maatregelen en straffen. We willen graag harde maatregelen, dat klinkt fijn. Maar juist maatregelen over het werken aan jezelf, eigen gedrag, leiderschap zijn fundamenteel. Als je dat nalaat, gaat het niet werken."

Gaat het zoden aan de dijk zetten? Politiek redacteur Anna Pleijsier denkt dat het kan helpen, "maar ze moeten er wel oren naar hebben. We kennen van Den Haag de druk en de snelheid: morgen weer een debat, er is weer iets aan de hand." Volgens Pleijsier is sociale veiligheid een ondergeschoven kindje. "En dat is dom, want uiteindelijk wordt het eindproduct beter als de sfeer goed is, blijkt uit onderzoek." Het is belangrijk en zou volgens Pleijsier bovenaan de prioriteitenlijst moeten staan, "maar in de praktijk heb ik er een hard hoofd in. Het gaat veel tijd kosten, en dat is oké, maar ik hoop dat er echt stappen gezet gaan worden."