Complottheorieën steeds zichtbaarder door sociale media: 'Gevaar dat ze mainstream worden'

Geschiedenis

Complottheorieën bestaan al eeuwen. "Vroeger gingen ze van mond tot mond, nu gaat het razendsnel via platforms zoals TikTok", vertelt Peels. Tijdens de coronacrisis zagen we een piek in complottheorieën. "Vooral door de onzekerheid en het gevoel van verlies van controle." Peels ziet dit als een golfbeweging door de geschiedenis. Hoewel de zichtbaarheid op social media toeneemt, betekent dat niet automatisch dat er meer mensen in geloven.

Het blijven er echter genoeg om een zorg te zijn, vooral omdat het in alle lagen van de bevolking voorkomt: "Hoogopgeleid, laagopgeleid, man, vrouw... Onderzoek wijst uit dat iedereen er in kan trappen."

De impact van sociale media

"De snelheid waarmee complottheorieën zich verspreiden is enorm", benadrukt Peels. Eén video kan binnen no-time miljoenen mensen bereiken. Hij maakt een onderscheid tussen relatief onschuldige theorieën zoals de 'Flat Earthers' - "Dat is een kleine groep en die is niet heel erg schadelijk" - en gevaarlijkere ideeën zoals de QAnon-theorie, die beweert dat een satanistische elite kinderen misbruikt.

Volgens Peels is er geen duidelijke demografische groep die vatbaar is voor complottheorieën. "Het zijn mannen, vrouwen, jongeren, ouderen, hoog- en laagopgeleiden. Iedereen kan erin geloven." Vooral jongeren, die veel tijd op sociale media doorbrengen en er mee zijn opgegroeid, hebben een gezonde dosis scepsis. Die weten dat er veel onzin op het internet te vinden is.

Toch waarschuwt Peels dat het gevaarlijk is om complottheorieën te onderschatten. "Sommige theorieën, zoals die over elite’s die ons willen beheersen, kunnen leiden tot bedreigingen of gewelddadige acties, zoals bij de bestorming van het Capitool."

Mainstream en politiek

Een zorgwekkende trend is dat sommige complottheorieën mainstream worden. Peels wijst bijvoorbeeld op de 'omvolkingstheorie', een idee dat steeds vaker in politieke kringen wordt genoemd. "Termen zoals 'reptielen' of 'omvolking' worden soms terloops genoemd door politici, en hoewel ze later vaak worden teruggenomen, hebben ze toch een grote impact", legt hij uit. "Het zijn woorden die gevoelens oproepen en een breed publiek bereiken."

In gesprek blijven

Peels benadrukt dat het belangrijk is om in gesprek te blijven met mensen die complottheorieën aanhangen. "Het is essentieel om elkaar vast te houden. Als je merkt dat iemand in je omgeving richting radicaal complotdenken gaat, luister dan naar hun verhaal en vraag door."

Peels maakt ook duidelijk dat wantrouwen tegenover de overheid niet per se verkeerd is. "Een gezonde kritische blik is hard nodig", zegt hij, verwijzend naar affaires zoals het toeslagenschandaal en de aardbevingsproblematiek in Groningen. Complottheorieën kunnen inspelen op echt onrecht dat mensen ervaren, wat het begrijpelijk maakt dat sommigen erin meegaan. "We moeten niet alleen complottheorieën bekritiseren, maar ook vragen stellen over waar de overheid steken heeft laten vallen."