'Tbs en de samenleving hebben elkaar nodig'

Het tbs-systeem in Nederland staat onder grote druk. Terwijl rechters steeds vaker tbs opleggen hebben tbs-klinieken in Nederland al jaren te maken met te weinig plek en een groot tekort aan gekwalificeerd personeel. Tegelijkertijd lijkt het beeld van tbs bij het grote publiek vooral gevormd te worden door de schokkende incidenten zowel binnen als buiten de kliniek die geregeld de media halen, wat het voor ex-tbs'ers extra lastig maakt om na hun tijd in tbs hun draai in de samenleving weer te vinden.

Toch blijkt uit de cijfers wel degelijk dat tbs onze samenleving veiliger maakt. Waar ongeveer de helft van de ex-gedetineerden in Nederland binnen twee jaar na het uitzitten van hun gevangenisstraf recidiveert, gaat dat bij ex-tbs'ers om 'slechts' twintig procent.

Kortom: tbs en de samenleving hebben elkaar nodig. Maar zit die samenleving eigenlijk wel op ex-tbs'ers te wachten?

'Niemand van mijn vrienden weet van mijn tbs-verleden'

De 62-jarige Geert (achternaam bekend bij de redactie) kreeg in 2001 door de rechter tbs met dwangverpleging opgelegd wegens afpersing. In 2021 werd zijn tbs voorwaardelijk beëindigd, waardoor hij de kans kreeg om na twintig jaar tbs zijn leven buiten de kliniek op te bouwen. Hoewel hij inmiddels op zichzelf woont en nieuwe vrienden heeft gemaakt, gaat zijn draai vinden in de maatschappij nog altijd niet vanzelf. "Niemand van mijn vrienden weet van mijn tbs-verleden."

Dat is voor Geert een hele bewuste keuze. "Er komen zoveel negatieve berichten over de tbs in de media. Ik ben bang dat als ik zeg dat ik er bijna twintig jaar tbs op heb zitten, dat mensen mij laten vallen als een baksteen. Mensen gaan dan toch een beeld van je maken, en daar moet ik vervolgens de gevolgen van dragen."

Abdel Ytsma is als advocaat gespecialiseerd in tbs-zaken en staat Geert bij in zijn laatste fase van de kliniek naar de samenleving. Ook hij ziet dat de samenleving niet altijd even begripvol is voor het systeem: "Er gaat niet heel veel mis in de tbs, maar áls het een keer misgaat is er ook meteen heel veel media-aandacht. Directies van tbs-klinieken schieten dan in de kramp, ambtenaren en ministeries staan stijf van de paniek. Sommige Tweede Kamerleden roepen zelfs dat het hele tbs-systeem maar moet worden afgeschaft."

Steeds meer tbs

Tegelijkertijd grijpen rechters de laatste jaren juist steeds vaker naar de tbs-maatregel, iets wat volgens Ytsma te maken heeft met de moord op Anne Faber in 2017. "Die zaak heeft voor een ommekeer gezorgd. Men vroeg zich af waarom Michael P., de moordenaar van Anne Faber, geen tbs had gekregen. De rechter van die zaak kwam onder vuur te liggen waardoor het helemaal omdraaide."

Vanaf dat moment zijn rechters volgens Ytsma steeds meer tbs gaan opleggen. "Met als gevolg dat die sector helemaal vastloopt. Er wordt meer tbs opgelegd dan dat er tbs'ers uitstromen. Op dit moment zitten er meer dan honderd mensen in de gevangenis te wachten op hun tbs. Dat is zo niet oké. Dat gaat uiteindelijk ook tot onveilige situaties leiden."

Zijn rechters bang om ter verantwoording te worden geroepen door de samenleving? Ytsma: "De samenleving gromt wat mij betreft te veel. Politieke partijen zijn vaak alleen maar bezig met genoegdoening en vergelding. Maar er is rond tbs nog een veel belangrijker aspect: resocialisatie. Iedereen heeft recht op een tweede kans. We zijn wel een humane samenleving."

'Voelt nog steeds gek'

Of Geert door zijn twintig jaar een ander mens is geworden? Geert: "Dat denk ik wel. Ik ben een stuk rustiger geworden, denk sneller na over situaties. Ik spreek nog elke week met de psycholoog, over hoe ik nu bijvoorbeeld met mijn vrijheid om moet gaan. Het voelt nog steeds gek dat ik zomaar naar buiten kan lopen."

Het idee dat de samenleving niet echt op hem zit te wachten beangstigt hem soms, maar het heeft volgens hem geen zin om daar ook echt naar te leven. Geert: "Dan geef je jezelf geen kans om je draai weer te vinden in de maatschappij."