Wat wisten politici van de misstanden bij de toeslagenaffaire?

Gisteren verschenen oud-staatssecretaris Frans Weekers, zijn opvolger Eric Wiebes en oud-minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher voor de ondervragende commissie. Gezien de uitlatingen van oud-topambtenaren hadden zij vooral vragen over hoe het nu kan dat er niks gebeurde, terwijl er dus wel zo veel bekend was over het feit dat de wet met gestrekt been tegen de ouders in ging.

"Dat is precies de vraag waar de politici ook geen antwoord op hadden. Ze geven allemaal te kennen dat zij het eerder hadden moeten weten en dat ze het eerder hadden kunnen weten, ze kregen alleen de informatie niet of zijn er niet op aangeslagen", vertelt politiek verslaggever Lars Geerts in Met Het Oog Op Morgen.

Veel signalen werden genegeerd

"Vervolgens werd er verzucht dat het allemaal beter had gekund. Dat zorgde ervoor dat commissievoorzitter Chris van Dam zich afvroeg of we naar het wereldkampioenschap bestuurlijk onvermogen hebben zitten kijken." Een pijnlijke conclusie, die volgens Geerts overigens ook meer dan terecht was. Want er waren veel signalen dat het de verkeerde kant op ging.

Uiteindelijk bleek dat iedere ondervraagde politicus zo zijn eigen verklaring had over het feit dat het compleet de soep in is gelopen. Volgens Geerts komt het er uiteindelijk op neer dat de signalen niet alarmerend genoeg zijn geweest. "De Belastingdienst mag dan zeggen dat ze buikpijn hebben gekregen van de wet op de kinderopvang, maar zo is het niet op Wiebes en Asscher over gekomen."

Zo vertelden beide politici in de verhoren dat er veel signalen waren, maar beiden gingen zij ervan uit dat het gemor was over het belastingstelsel. "Ik had niet door dat er zo’n berg onrecht en leed onder zat. Maar u heeft ook de stukken gezien, het was niet super alarmistisch. Dat is niet om het af te schuiven, ik had het liever wel gezien en er wat aan gedaan. Maar ik kan het niet terugdraaien", liet Asscher optekenen tijdens de verhoren.

De noodklok moest luider

Dat is opvallend gezien oud-staatssecretaris Weekers wel vermeldde dat hij een memo naar Asscher heeft gestuurd, dat hij hem meerdere keren aan zijn jasje heeft getrokken om te laten weten dat er iets goed mis zit. Daarbij is het ook niet ondenkbaar dat ook Wiebes hem erover had moeten aanspreken.

"Wiebes komt er op een gegeven moment wel achter dat die wet te hard is en dat hij moet worden aangepast. Dus geeft hij zijn ambtenaren de opdracht om eens te gaan praten met de ambtenaren van het Ministerie van Sociale Zaken. Om te kijken of de wet aangepast kan worden, vervolgens vraagt hij aan zijn ambtenaren of zij het kunnen laten weten wanneer zij er niet uit komen", gaat Geerts verder.

Maar dat hebben de ambtenaren op hun beurt dus niet gedaan. Dan hoort Wiebes dus niets van zijn ambtenaren, waardoor er vervolgens ook niet wordt gebeld met Asscher. "Wiebes zegt daarom ook: achteraf is het stom dat ik daar niet op heb doorgevraagd."

Hetzelfde geldt ook voor oud-staatssecretaris Weekers. Hij had dan wel een memo gestuurd naar Asscher, maar zegt ook dat hij achteraf gezien beter had moeten pleiten voor een discretionaire bevoegdheid. Dat houdt in dat hij als staatssecretaris met zijn hand over het hart had kunnen strijken in het geval van schrijnende situaties. Maar dat is uiteindelijk achteraf.

Asscher lijkt weinig schuld te hebben aan toeslagenaffaire, gehele politiek schuldig

Het zorgde er wel voor dat Asscher werd vrijgepleit van schuld bij de toeslagenaffaire, wat bij hem uiteindelijk zal leiden tot opluchting. Dat ziet ook Geerts. "De PvdA is natuurlijk dé partij met het sociale gezicht. Dat had natuurlijk een deuk opgelopen als achteraf blijkt dat je verantwoordelijk bent voor het vernielen van duizenden levens middels een extreem hardvochtige wet."

Maar wat is dan de conclusie na een dag vol verhoren? "Nou er is dus geen smoking-gun. Het is niet zo dat iemand echt iets verschrikkelijk fout heeft gedaan", gaat Geerts verder. "Maar goed, dan blijkt dat iedereen eigenlijk schuldig is, maar vervolgens daardoor ook direct dat niemand schuldig heeft aan deze affaire. Maar wat Wiebes vervolgens wel mooi deed, is dat hij de vinger op de zere plek legt."

Wiebes vertelde namelijk dat de gehele politiek schuld heeft aan de toeslagenaffaire. "Wij hebben daar willens en wetens schuld aan. We hebben omdat het politiek goed uitkomt iets geregeld waarvan we weten dat de uitvoering moeilijk is. Daar ligt een wortel en dat is een les. Dat weten we allemaal, het is niet nieuw."

"En ten tweede is een goede organisatie er niet een die nooit een fout maakt. Een goede organisatie is hongerig naar het herkennen ervan. Om het vervolgens daarna eerlijk toe te geven op de website wat er fout is te gaan en aan te geven dat we het gaan repareren. Dan moet het niet uitmaken of je nu in schaal vier zit in een organisatie. Maar dat lukt maar niet", luidde de hartenkreet van Wiebes tijdens het verhoor.

Niet het laatste verhoor in de zaak

De conclusie is dan ook, zeker gezien alle politici inmiddels niet meer in functie zijn of al zijn opgestapt, dat niemand echt aangewezen kan worden om de schuld bij aan te wijzen. Maar wel dat de politiek als geheel schuldig gevonden kan worden aan de toeslagenaffaire en dat zij ook de consequenties ervan naar zich toe moeten trekken.

Het is overigens niet het laatste verhoor in de zaak. Op woensdag worden de inmiddels opgestapte staatssecretaris Menno Snel en toenmalig staatssecretaris Tamara van Ark verhoord over de kwestie. De vraag bij dat verhoor is namelijk waarom er op een gegeven moment is gestopt om te werken aan het nieuwe belastingstelsel en systeem. Ook hopen ze dan een antwoord te krijgen op waarom de compensatie voor die gezinnen zo langzaam op gaan kwam.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.