Ontsnapt plantje zorgt voor bouwput in Terschellingse duinen

"Deze beelden, daar word ik niet blij van. Graafmachines die aan het werk zijn, allemaal mensen die rondlopen, trekkers met kiepers die heen en weer rijden. Het is net alsof er een of ander groot bouwproject bezig is." Boswachter Remi Hougee kijkt uit over een natte duinvallei op Terschelling. Hier probeert Staatsbosbeheer met vier miljoen euro van de provincie Fryslan een klein plantje, de watercrassula, de kop in te drukken.

Boswachter Hougee heeft gemengde gevoelens over het bestrijdingsproject: "Je bent met iets heel onnatuurlijks bezig om de natuur te redden. Maar als je het niet doet weet je dat de planten die zich in dit soort duinvalleien thuis voelen, maar ook rugstreeppadden, libellen en hagedissen, ten dode zijn opgeschreven."

Ecoloog Janneke van der Loop heeft vanuit Stichting Bargerveen meegewerkt aan het opzetten van het project: "We zeggen ook wel eens: of je nu beton stort of watercrassula, het is allebei niet gunstig voor de natuur."

Een leuk waterplantje uit het tuincentrum

Watercrassula dook in 2013 voor het eerst op het Waddeneiland op en heeft zich sindsdien snel verspreid. De soort komt uit Australië en Nieuw-Zeeland en komt oorspronkelijk niet in Nederland voor. Het is te koop als waterplantje in tuincentra en zo is de soort waarschijnlijk ook in de duinen terechtgekomen: ontsnapt uit een tuinvijver van een van de zomerhuizen. Met het bestrijdingsproject probeert de provincie Fryslan naar eigen zeggen een ecologische ramp te voorkomen.

In het duingebied tussen Midsland aan Zee en West aan Zee graven machines nu de bovenste twintig centimeter van de bodem af om van de watercrassula af te komen. Daarvoor is eerst het water weggepompt. De besmette grond gaat met een dichte vrachtwagen naar een duinvallei die als opslaglocatie moet dienen: "Dan gaat er een meter zand op en moet het daar voor eeuwig blijven liggen," aldus Hougee.

Elke molecuul moet verwijderd worden

Een van de redenen waarom de boswachters watercrassula niet gewoon met een schep wegplaggen is dat er heel makkelijk kleine stukjes van de plant af kunnen breken die weer uit kunnen groeien tot een nieuwe plant. Ecoloog Janneke van der Loop doet aan de Radboud Universiteit promotieonderzoek naar watercrassula.

"Je moet je voorstellen dat het werken met deze soort lijkt op een bodemsanering van vervuilde grond met zware metalen. Je moet bij wijze van spreken zorgen dat je elke molecuul hebt weggehaald anders groeit het weer uit tot een nieuwe besmetting."

Dit is ook de reden dat eerdere kleinere bestrijdingsacties op Terschelling niet hebben gewerkt.Op de plekken waar een graafmachine had gegraven was de watercrassula weg, maar op andere plekken doken er nieuwe besmettingen op.

Hougee: "Wij liepen gewoon naast de graafmachine. Een stukje van twee millimeter in de voeg van een laars kan ergens anders weer een nieuwe besmetting veroorzaken. Het had achteraf zorgvuldiger gemoeten."

Onuitroeibaar

Bovendien groeit watercrassula razendsnel. Toen de beheerders van Staatsbosbeheer terugkwamen bij een locatie waar ze de werkzaamheden vanwege het broedseizoen hadden gestaakt, schrokken ze: "De watercrassula was ineens vlakdekkend. Ik dacht, hoe kan dit nou, toen we hier twee maanden geleden waren stelde het nog niet zoveel voor." Toen dat jaar ook nog eens een heel groeizaam jaar bleek te zijn is watercrassula explosief toegenomen in de duinen. "Toen dachten we, dit moeten we anders aanpakken."

Terschelling koos voor een experiment met zout water. Labproeven hadden laten zien dat watercrassula daar niet tegen kan. "De zee is vlakbij, dus dit was de ideale situatie om het in de praktijk te proberen." Met lange slangen werd het zeewater naar een besmette duinvallei gepompt. "Het leek heel goed te werken, want alles ging dood, watercrassula ook."

Maar in de herfst begon het te regenen en kwam er een laag zoet water op het zoute water te liggen. Hougee: "Je zag de dode watercrassula drijven, het was papperig en slijmerig, je dacht dat kan niet levensvatbaar zijn. Maar er kwamen gewoon uitlopers aan." De conclusie was dat alles dood was, behalve de watercrassula.

Volledige eliminatie enige hoop

Staatsbosbeheer nam onderzoeksinstituut Stichting Bargerveen in de arm die adviseerde om de besmette duinvalleien grootschalig af te graven. Hougee: "Het doel is volledige eliminatie van watercrassula op het eiland."

Door plekken waar de plant opnieuw kan opduiken elke paar weken minutieus te laten uitkammen door ecologen hoopt Staatsbosbeheer hierna de soort de baas te kunnen blijven. Hougee: "Moet je voorstellen, met regenachtig weer gaan die op de knieën iedere centimeter doorzoeken."

Watercrassula woekert ook op andere locaties in Nederland en levert daar ook problemen op. "Daar streven we niet naar eliminatie," zegt Janneke van der Loop. "Op Terschelling zijn de besmettingen nog aan te pakken." Bovendien is de besmetting geïsoleerd omdat het een eiland is, waardoor de aanvoer van nieuwe watercrassula ook beperkt is. "We hebben er hoge verwachtingen van, we hopen dat het lukt, maar we kunnen niet garanderen dat het lukt."

Ganzen grote bedreiging

Maar ecoloog Emiel Brouwer van het Nijmeegse onderzoeksinstituut B-WARE ziet een grote bedreiging: ganzen. "Uit onderzoek blijkt dat wanneer ganzen watercrassula eten, de zaden in de poep terecht komen en kiemkrachtig zijn."

De ganzenpoep bevat daarnaast een dosis voedingstoffen zodat het plantje meteen een goede start heeft. "Ook op Terschelling stikt het van de ganzen. Dus er worden voortdurend zaden aangevoerd. Daarom gaat het denk ik niet lukken om de soort helemaal van het eiland weg te houden."

Brouwer ontdekte in 1995 de eerste watercrassula-besmetting in Nederland. "Ik werkte als student bij het Padvindersven bij Breda en zag een onbekend plantje. Ik ging er enthousiast mee naar mijn hoogleraar en die zei meteen: 'Uitroeien dat ding!' Hij wist dat het een probleem ging worden."

Ze schreven samen een artikel in een vakblad met het advies om de soort meteen uit te roeien. "En toen gebeurde er eigenlijk niks, zoals dat eigenlijk altijd gaat met exoten, tot het probleem uit de hand loopt en dan worden er allerlei mensen wakker."

Verplichte bestrijding invasieve exoten

Watercrassula staat niet op de Europese Unielijst voor invasieve exoten. Soorten op die lijst mogen niet worden verhandeld en lidstaten zijn verplicht ze te bestrijden. Watercrassula staat er niet op omdat niet voor alle besmette gebieden in Europa bekend is hoe je de soort daar het beste kunt bestrijden. Zolang je dat niet weet kun je lidstaten niet verplichten watercrassula aan te pakken.

Boswachter Remi Hougee hoopt dat het plantje gauw op de Europese Unielijst komt, omdat je dan sneller kunt handelen. Hij denkt dat een plekje op die lijst misschien wel de laatste nieuwe besmettingslocaties had gescheeld. Voordat het bestrijdingsproject in de duinen kon beginnen moesten ze namelijk bijna twee jaar de vergunningsprocedures afwachten. "In die tijd is het plantje alweer twee duinvalleien verder."

Maar er begint nu wat te schuiven. Janneke van der Loop is betrokken bij een Europees project om watercrassula op de Unielijst te krijgen. "We zijn het er allemaal over eens dat watercrassula in het noorden van Europa een probleem is." Maar daarvoor moeten eerst de resultaten van veldproeven die de mogelijkheden voor watercrassulabestrijding onderzoeken, worden afgewacht.

Boosdoener stikstof

Pas de laatste drie jaar is er meer bekend geworden over watercrassula en waarom de plant het in Noord-Europa zo goed doet. Van de Loop: "Als je dat weet kun je dat vervolgens aanpakken. Daar is nog niet veel naar gekeken, het is in Australië een beetje een nietszeggend plantje. En er waren ook koala's om te onderzoeken."

Zo weten we nu dat watercrassula het heel goed doet op de hoge dosis stikstof die op natuurgebieden neerdaalt. Ook profiteert hij van de warmere winters, en groeit dan gewoon door, in tegenstelling tot de inheemse planten.

Bestrijding gaat verder

Van der Loop is benieuwd of de soort zich inmiddels aan de Nederlandse natuur heeft aangepast en of veranderingen in het DNA van de plant misschien aanknopingspunten bieden om de plant te bestrijden. "Watercrassula is hierheen gekomen, maar zijn vijanden en concurrenten niet. We gaan kijken of er soorten zijn die hem aan zouden kunnen."

Ondertussen gaat de watercrassula-bestrijding op Terschelling verder. Naast elke graafmachine staat een ecologisch begeleider die iedere schep bekijkt en zorgt dat er geen stukjes watercrassula achterblijven of ontsnappen.

Christiaan Hoogendoorn is zo'n begeleider: "Daar zie je alweer wat vogeltjes lopen, die zijn we steeds aan het wegjagen. Die krijgen namelijk stukjes crassula aan hun poten en kunnen het zo verspreiden. Het is foute boel dat ze daar lopen."

Reporter Radio 'Strijd tegen invasieve exoten versnipperd'

Terug te luisteren op NPO Radio 1