Opkomst alternatieve bonden: ‘Cao-stelsel dreigt ondergraven te worden’

"Om te huilen. Wat hier is gebeurd met de cao-onderhandelingen is echt schan-da-lig", zegt schilder Ed Pelser. Ouwelullendagen, daar had hij er tot een paar jaar geleden een stuk of dertien van. "Ik heb er nu nog vijf", zegt zestiger Pelser in een keet op het parkeerterrein voor de flats waar hij aan het werk is.

"Je hebt ze echt nodig hoor. Ik ben ‘s middags als ik naar huis ga helemaal dood." Nog meer windt hij zich op over de toekomst van zijn jeugdige collega’s. "Wat houden die jongens nou eigenlijk over? Helemaal niks."

LBV

Pelser is lid van de FNV. De bond heeft naar eigen zeggen duizenden leden onder schilders. In totaal vertegenwoordigen FNV en CNV ongeveer 40 procent van de bijna 15 duizend schilders die onder de cao vallen. Toch waren het niet deze bonden die in 2016 tot een cao-akkoord kwamen met de werkgevers, maar de onbekende Landelijke Belangen Vereniging (LBV).

"Niemand in de sector kende de LBV", schetst FNV-bestuurder Peter Roos zijn verbazing van dat moment. De bond zou er ook nauwelijks leden hebben. Volgens Roos is de schilders-cao behoorlijk verslechterd en slechter dan vergelijkbare cao’s in de bouw.

Tienduizenden werknemers

Uit een inventarisatie door Argos met Investico, Trouw en De Groene Amsterdammer blijkt dat er de afgelopen jaren enkele tientallen cao’s zijn afgesloten tussen werkgevers en kleine, alternatieve vakbonden. Het gaat om sectoren met in totaal tienduizenden werknemers. De LBV is in deze markt een flinke speler met meer dan tien alleen door haar getekende cao’s: behalve de schilders-cao bijvoorbeeld ook de dakdekkers en horecabeveiligers.

Alternatief Voor Vakbond (AVV), vooral bekend van medeoprichter en PvdA-fractievoorzitter Mei Li Vos in de Eerste Kamer, is eveneens een kleine bond die cao’s tekent in sectoren met veel werknemers. Een ander voorbeeld is Qlix, als enige vakbond partij in de nogal Spartaanse cao voor callcenters met 18 duizend werknemers.

De alternatieve bonden hebben gemeen dat ze geregeld nauwelijks leden hebben in de sectoren waar ze een cao sluiten - of hier geen inzage in willen geven - en dat hun inkomsten daardoor voor een heel groot deel bestaan uit de bijdragen die van werkgevers en sociale fondsen komen. Uit het niet-openbare jaarverslag dat in bezit is van Argos en Investico blijkt dat AVV in 2018 voor meer dan 95 procent afhankelijk was van deze bijdragen.

‘Cao-stelsel ondergraven’

Het is niet verboden om als een kleine bond een cao te sluiten in een grote sector. ‘Iedere vereniging met minimaal twee leden, kan een cao afsluiten’, zegt Paul de Beer, bijzonder hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam. Volgens hem is het wel twijfelachtig of dat altijd in het belang is van de werknemers. ‘Het uitgangspunt moet zijn dat er draagvlak is voor een cao’, aldus De Beer.

Werkgevers krijgen volgens hem meer mogelijkheden om grotere vakbonden terzijde te schuiven. Zij kunnen zo een cao afsluiten ‘die volledig aan hun eigen wensen tegemoet komt’ omdat er altijd wel ‘een klein bondje te vinden is dat bereid is die cao te ondertekenen’, aldus De Beer. ‘Het hele idee van een cao als balans tussen belangen van werknemers en werkgever en een breed draagvlak, dreigt daarmee ondergraven te worden. En daarmee het hele cao-stelsel.’

Meer journalistiek speurwerk?

Argos is het onderzoeksjournalistiek programma van de VPRO en HUMAN. Je hoort Argos op zaterdag van 14.00 tot 15.00 uur op NPO Radio 1. Terugluisteren kan via je favoriete podcastapp of via de website van NPO Radio 1. Volg Argos ook via Facebook en Twitter.