Ik moet in mijn werk steeds beter mijn best doen om de echte slachtoffers te vinden

Voordat Olaf Koens aan de slag ging als correspondent in het Midden Oosten was hij jarenlang werkzaam in Rusland. De liefde bracht hem daar. "Ik kwam een meisje tegen op een avond en de volgende ochtend keken we elkaar nog eens aan en toen bleek ze uit Moskou te komen. Ze ging ook een paar dagen later direct weer terug naar Moskou en toen heb ik mezelf eens achter de oren gekrabd en gedacht daar moet ik maar achteraan."

"Dat meisje van toen is mijn vrouw en de moeder van mijn twee kinderen geworden", vertelt Koens. Eenmaal in Moskou rolde hij na verschillende baantjes de journalistiek in.

Goelag strafkampen

Koens wil voor deze serie graag vertellen over een ontmoeting die hij had met een dronken Rus in het vliegtuig van Moskou naar Magadan. Magadan ligt helemaal aan de Noord-Oostkant van Rusland op acht uur vliegen van Moskou. Tevens was Magadan het epicentrum van de Goelag strafkampen.

Veel politieke tegenstanders van het Sovjet regime werden naar de kampen rondom Magadan gestuurd om daar in de mijnen te werken vertelt Koens "Dat was een strafmethode. Ongeveer 18 miljoen mensen zijn door dat systeem heen gekomen en 1,5 miljoen mensen zijn daarbij om het leven gekomen. Mensen hebben zich daar doodgewerkt."

Vliegangst op een vlucht naast een dronken rus

Het vliegtuig naar Magadan kwam in slecht weer terecht. Koens die last heeft van vliegangst, hield tijdens de turbulentie de stoel stevig vast en keek gestresst vooruit. Ondertussen ontwaakte de dronken Rus naast hem en keek hem verbaasd aan.

"Hij zei, 'wat maakt het nou uit als dit vliegtuig met 150 criminelen neerstort. Wie geeft daar nou om?'" Als Koens om opheldering vraagt, vervolgt hij "Je weet toch wel waar je naartoe vliegt? Wie denk je dat daar wonen? Slachtoffers? Nee hoor jongen, daar wonen alleen maar daders."

Een land van daders

De opmerking van de man laat Koens niet meer los: "Ik heb altijd gedacht en altijd gekeken naar Rusland alsof het een land is met heel veel slachtoffers. Me niet realiserende dat het eigenlijk een land is met misschien nog wel veel meer daders. Rusland is een land dat bestaat uit daders. De slachtoffers van de sovjet repressie die zijn in heel veel situaties vertrokken, die houden zich stil, die kaarten dat niet meer aan. Ze zwijgen. Het zijn de daders die je ziet."

Hij dacht ook na over de vraag die de Rus hem stelde: "Wie wonen daar nog tussen de godvergeten strafkampen? Dat zijn niet de kinderen en kleinkinderen van de mensen die ooit in de strafkampen zaten. Het zijn de kinderen en kleinkinderen van de mensen die de strafkampen bedacht hebben, van de mensen die daar cipiers waren, van de mensen die daar voor de geheime dienst werkten."

Strafkampen in open veld

Door dit inzicht vielen voor Koens een aantal dingen op zijn plek. Ook hoe er in Rusland tegen die kampen wordt aangekeken: "Er is daar iets vreselijks gebeurd. Er zijn 1,5 miljoen mensen om het leven gekomen. Er is geen enkel museum. Er is een enkel museum met een kleine afdeling over die tijd, maar die is dan toevallig wegens lekkage gesloten."

Koens: "Die strafkampen liggen daar gewoon nog in het open veld. Er staat geen bordjes bij, het wordt niet uitgelegd. Het is er gewoon. Er is op geen enkele manier met de geschiedenis afgerekend. Er is niemand die ooit verantwoording voor de daden heeft moeten afleggen."

Als je in Duitsland vroeger voor de Stasi werkte, voor de geheime dienst, dan mag je tot de dag van vandaag geen les geven, zelfs niet op een kinderdagverblijf. In Rusland als je vroeger voor de Sovjet politie werkte of voor de KGB, dan ben je gegarandeerd van een goede toekomst. Sterker nog je wordt er president mee. Er is nooit afgerekend met het verleden."

Russische staatstelevisie is gigantisch repressief apparaat

Koens heeft het er ook veel over met zijn Russische vrouw: "Dit is iets waar we heel veel over praten. Dat is iets wat zij ook heel goed aanvoelt. We hebben het er gisterenavond nog uitgebreid over gehad. Natuurlijk ga je in je eigen familiegeschiedenis graven."

Maar het heeft ook beïnvloed hoe Koens vandaag de dag naar zijn omgeving kijkt. "Maar je gaat ook om je heen kijken. We hebben een hoop vrienden die toch voor de Russische staatstelevisie werken. Het was een tijdlang niet heel oké, maar het kon wel. Maar dat is ook wel veranderd. Als je nu nog bij de Russische staatstelevisie werkt, dan werk je echt wel mee aan een leugenachtige machine dat onderdeel is van een gigantisch repressief apparaat."

"Ik heb genoeg kennissen en vrienden die daar een rol in spelen en het is ook wel gebeurd dat we de laatste jaren dat we in Rusland zaten, dachten van oké wil je die persoon eigenlijk nog wel zien? Wil je die nog wel je buurt hebben? Ik ben vrienden kwijtgeraakt op die manier", vertelt Koens.

Slachtoffers houden hun mond

Het besef wat hij kreeg in het vliegtuig werkt nog heel erg door in het werk dat Koens nu doet in het Midden Oosten "Je moet je heel erg realiseren dat bijvoorbeeld in Syrië, iedereen die je daar tegenkomt, de douanier, de portier van het hotel, de mensen met wie je noodgedwongen moet werken om daar iets van verslag te kunnen doen, die hebben een relatie met het regime. Die hebben een rol in dat conflict. Die leveren een bijdrage in dat conflict. Vaak omdat ze niet anders kunnen."

"Mijn oude instelling was, dat je toch kijkt naar Syrië als 'daar is toch iets vreselijks gebeurd' en als 'deze mensen zijn daar het slachtoffer van'. En dat heeft die man me toch wel geleerd. Dat dat helemaal niet zo hoeft te zijn. Sterker nog dat dat vaak helemaal niet zo is. Wat ik me realiseer is dat ik in mijn werk steeds harder, steeds verder en steeds beter mijn best moet doen om te zoeken naar de echte slachtoffers. Want die slachtoffers of dat nou uit de Goelag in de Sovjet unie was of nu in Syrië. Die slachtoffers die houden hun mond."

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Instagram, Facebook en Twitter.