Een ode aan de 'koning van de klas'

"Het onderwijs is altijd in beweging, er is altijd heel veel kritiek op", trapt regisseur Femke Veltman af. "Daarom hebben we een programma gemaakt om de onderwijzers een hart onder de riem te steken. Het programma richt zich niet zo zeer op de wetten en regelgeving, maar écht op de kijk en de positie van de leraar."

"Andere Tijden gaat over geschiedenis. We kijken terug tot vlak na de oorlog, hoe het onderwijs er toen uitzag. Dat is heel verschillend met hoe het nu gaat", zegt researcher Rob Bruins Slot. "In 1946 studeerde leraar Jaap Meijer af als leraar. Diezelfde avond gin hij naar een feestje en de volgende dag stond hij voor de klas. Dat heeft hij zijn hele leven lang gedaan."

Dat het onderwijs van toen verschilt met nu is een understatement. Neem Jaap Meijer, inmiddels 91 jaar: toen hij les gaf had hij een klas van 56 leerlingen. Toen zijn collega drie maanden ziek was, nam hij die klas over. Hij had toen 120 leerlingen. Dat is tegenwoordig ondenkbaar.

Koning in eigen klas

Hoe kan het zo zijn dat Jaap Meijer een klas van 120 leerlingen succesvol wist te beteugelen? Dat heeft te maken met het respect en het aanzien voor de leraar, volgens Bruins Slot. "Ouders prentten hun kinderen in dat ze geen tegenspraak tegen de leraar duldden. Ouders wilden nog wel eens tegen Meijer zeggen dat hij hun kind een draai om de oren moest geven als die lastig was."

"Vroeger waren onderwijzers koning in hun eigen klas", aldus Bruins Slot. "Zij bemoeiden zich niet met de klassen van hun collega's en verwachtten hetzelfde terug. Waar alles nu vastgelegd wordt, keken ze vroeger naar het kind om te bepalen wat voor onderwijs hij of zij nodig had."

Cito

Een onderdeel van het vastleggen van het niveau van kinderen is de Centrale Eindtoets (voormalige Citotoets). Hiermee kan worden vastgesteld dat een kind uit een mindere omgeving alsnog naar het hoger onderwijs kan. "De Citotoets is enorm doorgeslagen. Nu wordt echt álles vastgelegd", vertelt Bruins Slot.

Ook wordt er tegenwoordig veel meer vergaderd. "Vroeger werd er tijdens de pleinwacht afgesproken wat het plan was de komende week", zegt Femke Veltman.

'En toen kwamen de ouders'

Naarmate de jaren vorderden wilden scholen elk kind onderwijs op maat bieden. Meerdere kinderen hadden moeite met lezen. Hierdoor werden er zogeheten 'leesmoeders' ingezet. Moeders van leerlingen die andere leerlingen helpen met lezen op hun eigen niveau. De invloed van ouders trekt door, onder meer tot in de Medezeggenschapsraad, kortweg de MR.

"Steeds meer ouders kregen een kijkje in de keuken, ze gingen leraren adviseren. Het leidt zelfs eisen die worden gesteld aan leraren, helemaal wanneer een leerling bijna naar het Voortgezet Onderwijs gaat", zegt Bruins Slot. "De leraar is geen meneer meer, ondanks dat de onderwijzer 'gewoon' een opleiding heeft gevolgd."

'Juffencultuur'

Onderwijzers hadden vroeger eenzelfde aanzien als de notaris en de dokter. Echter waren de salarissen niet met elkaar te vergelijken. Dat was ook een reden voor mannen om op gegeven moment hun heil buiten het onderwijs te zoeken. Daar lagen immers betere carrièrekansen. Dit maakte de weg vrij voor vrouwen in het onderwijs.

Dit is een van de cruciale momenten die er voor zorgde dat de positie van onderwijzer devalueerde. Onderwijzer werd een vrouwenbaan. Op het moment dat dit gebeurde, was de positie van vrouwen behoorlijk zwakker dan op dit moment. Logischerwijs bepaalden steeds meer vrouwen de richting in het lager onderwijs. Dit is nog steeds te zien op de basisscholen nu. Vele kinderen doorlopen hun gehele basisschoolperiode zonder les te hebben gehad van een man.

Ieder kind wil leren

"Onderwijzers kunnen hun tijd maar één keer indelen. De keuze die zij nu hebben, is dat ze of rapporten invullen, of dat ze naar hun leerlingen kijken", zegt Veltman. "Ieder kind wil leren", vult Bruins Slot zijn collega aan. "Leraren moeten een manier vinden om het kind te leren leren."

"Ik vind niet dat we terug moeten naar de stijl van lesgeven die er vroeger was. We moeten terug naar het respect en aanzien wat een onderwijzer vroeger had", sluit Veltman af.

Andere Tijden is zaterdagavond om 21:30 te zien op NPO 2.