Ex-ministers: 'Financiën heeft ons bij de ballen'

Veertien oud-ministers hebben meegemaakt dat een belangrijk politiek besluit geblokkeerd is door ambtenaren van de Inspectie der Rijksfinanciën (IRF). Drie ministers vertellen zelfs dat hen gevraagd is om moties tegen te houden uit het parlement: "Als ik dan maar het begin van een gebaar maak om daarop in te gaan, betaal ik daarvoor in de onderhandelingen met Financiën volgend jaar." Een ervaren politicus concludeert: "We laten de IRF bepalen wat we goed vinden voor de samenleving. Het politieke primaat moet hersteld worden."

Waakhonden van de schatkist

Die IRF is een speciale afdeling van het ministerie van Financiën: de Inspectie der Rijksfinanciën. Zij zijn zeg maar de waakhonden van de schatkist. Alle plannen die geld kosten moeten door dat team worden goedgekeurd. De IRF-ambtenaren zitten op alle ministeries en houden in de gaten of geld wel goed wordt uitgegeven en of zij de politieke plannen niet te duur vinden. Ze zijn een soort spionnen.

"Financiën kijkt altijd mee," vertelt een oud-bewindspersoon, "Ik heb het wel af en toe bizar gevonden hoe de IRF opeens overal opdook." Ministers kunnen vaak niet om de IRF heen. Voormalig bewindspersonen voelen zich daardoor meer uitvoerder dan politicus.

Inhoudelijk rammelen

De onderzoekredactie van De Nieuws BV hoorde de afgelopen maanden van verschillende oud-ministers uit vijf politieke partijen klachten over deze manier van werken. Niet alleen gaan ambtenaren op de stoel van een minister zitten, ook de manier van beoordelen wekt irritatie, de oordelen zouden inhoudelijk rammelen.

"Bepaalde beslissingen waar experts over na hebben gedacht worden steeds weer in twijfel getrokken." En een andere ex-minister zegt: "Ik had een oplossing voor een bezuiniging en daar was IRF het niet mee eens. Maar dat was een politieke afweging, geen technische afweging."

De geïnterviewden wilden enkel op anonieme basis meewerken. Dat heeft alles te maken met hoe belangrijk die afdeling is. Politiek redacteur Peter Kee legt uit: "Als je lobbyist bent of later nog eens minister wil worden, dan heb je de IRF nodig. Werk je ze tegen je in het harnas, dan ben je dead meat."

De dienst weet zelf ook donders goed dat zij op de top van de apenrots staan. De ambtenaren zouden zich te veel gedragen alsof zij de baas zijn in Den Haag. Een minister vertelt: "De IRF heeft in de loop der jaren ook een houding gekregen van 'wij zijn de baas'. Boven mij als politicus." Een ander herinnert zich: "Een kereltje van 26 ging mij vertellen waar bezuinigd kon worden. Dat pikte ik niet. Ze hebben verstand van geld maar niet van de werkelijke problemen."

Bovenlangs

Toch zijn de ambtenaren niet almachtig. Wanneer ministers het niet eens zijn met het oordeel van de IRF kunnen ze via de minister van Financiën - de baas van de IRF - toch proberen om goedkeuring te krijgen. Bovenlangs gaan, heet dat in Haags jargon. Maar, zegt een oud-minister: "Die kaart kun je echt niet elke week trekken. Dat is ook een beetje een zwaktebod."

Bovendien is veel vastgelegd in strenge begrotingsregels en regeerakkoorden: "Onze kabinetten zitten in een financieel korset die alles richting geeft. Daardoor kunnen we ons niet meer toestaan om andere wegen te zoeken dan die zijn toegestaan."

Volgens alle ministers is het wel belangrijk dat de IRF er is. Zij zorgen er immers voor dat ministeries niet veel te veel geld uitgeven en de overheidsfinanciën in het honderd lopen. De IRF moet dus wel blijven, zegt één oud-minister: "Je moet die accountancy, die IRF, niet afschaffen. Maar ze moeten niet de baas worden. Die checks and balances zijn belangrijk. Maar op het moment dat je ze beslissingen laat nemen gaat het alleen nog over zwarte cijfers halen."

Daar zit de kern van het probleem: In plaats van gekozen politici zijn anonieme ambtenaren heel belangrijk geworden in hoe Nederland bestuurd wordt. Misschien wel te, zegt een groot deel van de gesproken oud-bestuurders.

Morgen reageert oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem uitgebreid in De Nieuws BV op de onthullingen en de klachten van de de oud-ministers.

De Nieuws BV is iedere werkdag te horen tussen 12.00 en 14.00. Op dinsdag 5 en woensdag 6 februari is er uitgebreid aandacht voor 'De Macht van Financiën.'

Meer van De Nieuws BV?

Volg ons op Instagram, Facebook en Twitter.