Topografie van de domheid: waarom staan sommige plaatsen bekend als 'dom'?

Deze week verschijnt het boek De Topografie van de Domheid: een atlas van steden en landen die spreekwoordelijk bekendstaan als dom. Auteur Matthijs van Boxsel zegt dat het Overijsselse Kampen in Nederland de hoofdstad van de domheid is.

Hoofdstad van de domheid

"Al sinds 1563 doen verhalen de ronde die de domheid van de Kampenaren moeten illustreren, zogeheten Kamper uien." Zo gaat er een verhaal dat de kanarie van de burgemeester was ontsnapt en dat – om de vogel binnen de stad te houden – de brug werd opgehaald.

Naast Kampen moet ook Dokkum het vaak ontgelden. Er doen zo'n 25 verhalen over Dokkum de ronde, waaronder een verhaal over een blinde man. Als er een belegering dreigt voor de stad en men voor de verdediging geen mens kan missen, zet men een blinde man als uitkijk op de toren.

Wereldwijd fenomeen

"Dit fenomeen van topografische spot is wereldwijd", zegt Van Boxsel. Zo is er een verhaal over Kampenaren die een veldwachter over de akker dragen om te voorkomen dat hij het graan vertrapt. In India wordt hetzelfde verhaal verteld maar dan met een olifantje in de hoofdrol dat door twintig man over de rijstvelden wordt getild. "Zelfs in domheid zijn steden niet origineel."

Kampen en Dokkum waren vroeger grote handelssteden. Het wegzetten van een stad of dorp als 'dom' had een functie: het gevoel van eigenwaarde wordt versterkt door de ander te vernederen. Maar volgens Boxsel gaat het dieper.

Domheid

Hij ziet domheid niet als een gebrek aan kennis of intelligentie. "Domheid is het handelen tegen beter weten in, een vorm van zelfdestructie."

Van Boxsel schreef talloze boeken en essays over domheid. Hij denkt dat domheid onze cultuur bedreigt, maar anderzijds vormt het ook de grondslag van ons bestaan. "Om niet aan zijn domheid ten onder te gaan, is de mens gedwongen zijn intelligentie te ontwikkelen. Dus eigenijk worden deze moppen verteld om onze domheid in bedwang te houden."

Grote gevoeligheid

Er werd niet alleen gelachen om de plaatsgebonden mopjes. "De meeste verhalen zijn erg flauw, maar wanneer je deze in die plaats vertelde, kon je een pak slaag krijgen."

Er was een grote gevoeligheid en een flauw grapje kon al snel leiden tot ernstig geweld. "Wie in Noord-Holland een grap vertelde, kon met de tong op een plank worden vastgenageld." Beroepsspotters konden zelfs aan het kruis genageld worden voor een grap.

Van Boxsel is een Nederlandse schrijver en "domgeer". Hij schreef eerder De Encyclopedie van de Domheid. Het boek De Topografie van de Domheid is vanaf deze week te koop.

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.