Bittere erfenis: Jenever en het koloniale verleden

In de koloniale tijd was jenever meer dan een drank; het was een veelzijdig handelsproduct. Het werd ingezet als betaalmiddel, met name in de slavenhandel. "Er zijn aanwijzingen dat het als gift werd gegeven aan Afrikaanse vorsten om handelsrelaties te smeden", vertelt Fisscher.

Hoewel direct bewijs hiervoor beperkt is, wijst het hoge volume aan jenever op schepen erop dat de drank meer was dan alleen voor consumptie aan boord. Het werd ook gebruikt als medicijn tegen kwalen zoals scheurbuik en speelde een belangrijke rol in het rantsoen van zeelieden.

Gevolgen voor lokale gemeenschappen

De introductie van jenever in de koloniën had vaak destructieve gevolgen. In Amerika en West-Afrika leidde de kennismaking met sterke drank tot alcoholisme onder de inheemse bevolking. Dit werd door Europeanen vaak gezien als bevestiging van een vermeende culturele of morele minderwaardigheid van die gemeenschappen. "In Ghana wordt jenever nog steeds gebruikt in rituelen, zoals plengoffers", zegt Fisscher. In Indonesië, waar alcoholconsumptie minder gangbaar was vanwege de islamitische cultuur, wordt jenever nog op kleine schaal geproduceerd.

Koloniale invloeden op de Nederlandse drankcultuur

Interessant genoeg bleef de uitwisseling niet eenzijdig. De koloniale handel bracht exotische ingrediënten naar Nederland, die de productie van jenever indirect beïnvloedden. Fisscher legt uit: "Hoewel jenever oorspronkelijk een puur Nederlandse drank is gemaakt van graan, zijn er door de jaren heen subtiele invloeden vanuit de voormalige koloniën gekomen. Denk aan specerijen die een rol speelden in andere gedistilleerde dranken."

Wat kun je zien (en proeven)?

De tentoonstelling biedt een rijke ervaring. "Bezoekers kunnen unieke objecten zien, zoals oude jeneverflessen uit Suriname, en foto’s die de rol van drank in het koloniale leger illustreren", vertelt Fisscher. Ook moderne dranken, geïnspireerd door het koloniale verleden, zijn te bewonderen. Zo zijn er jenevers met een Molukse achtergrond als eerbetoon aan de voorouders van distilleerders, en de Lobi gin, die het verhaal vertelt van tot slaaf gemaakten die ontsnapten. "Het is een uitnodiging aan bezoekers om na te denken over de erfenis van die tijd", aldus Fisscher.

Een startpunt voor verder onderzoek

Fisscher hoopt dat de tentoonstelling niet alleen verhalen vertelt, maar ook aanzet tot onderzoek. "We hebben niet alle antwoorden, maar we willen dat bezoekers zelf nadenken over wat het verleden betekent voor het heden."

De tentoonstelling Bittere Erfenis: Drank en Kolonialisme is te zien van 30 november tot 16 maart in het Nationaal Jenevermuseum in Schiedam.