Deze vrouw redde 3000 Congolese kindsoldaten

Van GTST naar de Congolese jungle

Dat Dee uiteindelijk als blauwhelm in de Congolese regenwouden ging werken, lag niet per se voor de hand. Ze werkte eerst als scenarioschrijver voor onder andere Goede Tijden Slechte Tijden. Op bezoek in een vluchtelingenkamp in Sudan ging bij haar de knop om: "Ik wilde vanaf die dag niets anders meer doen dan die kinderen helpen. Ik wilde hun stem zijn."

Dee is sinds september terug uit Congo. Ze geniet nu van een vervroegd pensioen, en denkt nog vaak terug aan haar tijd daar: "Ik heb mijn hart aan het land verloren, en mijn mooiste resultaten op professioneel vlak daar bereikt." Dee doelt hiermee op de ongeveer drieduizend kindsoldaten die ze in Congo heeft kunnen bevrijden.

Congo was al heel lang het land met wereldwijd de hoogste rekrutering van kindsoldaten. "Voor mij was het terugdringen van die rekruteringen daarom de belangrijkste taak", legt Dee uit. In Congo deed zij het 'politieke gedeelte van alles wat met kindsoldaten te maken had', waaronder het onderhandelen met de regering. Ook in het Congolese regeringsleger waren tot voor kort nog veel kindsoldaten te vinden.

Kadogo

"Ik ben gewoon met die regering gaan praten", vertelt ze alsof het een praatje bij de bakker betreft. "Ik zei 'jullie staan op de zwarte lijst. De enige manier om daar van af te komen is door die kindsoldaten vrij te laten'. De rekrutering van kinderen was daar doodnormaal. Congo is bevrijd door kinderen en niemand zette daar vraagtekens bij. Ook na die bevrijding niet meer. Ze hadden zelf een speciale naam voor ze bedacht. Kadogo, wat 'de kleinen' betekent."

Dee kreeg in Congo met veel scepsis te maken, zelfs van collega's. Er zou geen politieke wil zijn voor het loslaten van de kindsoldaten, en aan een actieplan zou niet worden meegewerkt.

Toch werd er nog steeds veel gerekruteerd in Congo, omdat de rebellenleiders in de regenwouden er nog stug mee door gingen. "Ik wilde met de daders praten, of dat nu een warlord is, of een kolonel in het leger. Dat maakte mij niet uit. We moesten de drijfveren van die warlords én van de kinderen zelf wegnemen."

En dus trok Dee keer op keer de regenwouden in. In totaal sprak ze met 29 verschillende rebellenleiders. Vaak stond de hele gemeenschap van het dorp klaar om Dee en de rest van de delegatie te verwelkomen. "Juist omdat het fenomeen van kindsoldaten door die hele gemeenschap gedragen werd, wilden we er iedereen er bij betrekken. De politieman, de dokter, enzovoorts. De mannen en vrouwen trokken allemaal hun mooiste kleren aan wanneer ze wisten dat wij langskwamen. Daar waren we heel blij mee, want juist zij hebben heel veel invloed op de rest van de bevolking. Zij zullen tegen de leraren zeggen dat ze hun leerlingen niet naar de rebellen moeten sturen."

De eerste ontmoeting met een rebellenleider herinnert ze zich nog goed. "Mijn team had al met hem gesproken. Er was een datum voor mij geprikt om langs te komen, een paar maanden na dat eerste contact. We hebben honderden kilometers met de helikopter over het oerwoud gevlogen, tot we ergens aan de oever van de rivier een dorpje zagen liggen." Eenmaal geland staat een afvaardiging uit het dorp – allemaal gewapend – Dee al op te wachten.

Nadat het riviertje via een gammele houten brug is overgestoken, ontmoet ze de rebellenleider in een verlaten schoolgebouw. "Ik moest altijd checken wie van de mannen precies de leider was, want dat wil je niet fout hebben." Het eerste wat haar opviel, was hoeveel moeite deze man had gedaan om zich in zijn beste kleren te steken. "Ik was ontroerd. Vanaf dat moment dacht ik: 'de vijand bestaat niet'. Hij had zich helemaal uitgedost voor mijn komst. En had misschien – net als ik – ook niet geslapen vanwege deze ontmoeting."

Daarna volgde een gesprek van drie tot vier uur over de kindsoldaten die deze man in zijn leger had, en werden de kinderen vrijgelaten. Missie geslaagd.

Luister hier naar deel twee van het gesprek:

Hoe onderhandel je kindsoldaten vrij?

"Wat je moet doen in zo'n onderhandeling, is jezelf zijn. Je volledig aanpassen, er volledig in op gaan. Alleen dan kan het slagen", legt Dee uit. Dat betekent niet dat je begrip moet kunnen opbrengen voor een Congolese rebellenleider: "Maar ik kan wel aan het menselijke appelleren. En daarnaast is het een kwestie van heel veel voorkennis voordat je aan zo'n gesprek begint."

Dee las zich daarom iedere keer goed in over de warlords. "Ik wist dat één van de rebellenleiders zeer overtuigd moslim was. Hij trok zich niks aan van mensenrechten, alleen van de Koran. Toen heb ik mijn team gevraagd om alle passages uit de Koran te verzamelen waar over kinderen werd geschreven. Ik vond een passage waar Mohammed zei dat hij geen kinderen nodig had in zijn leger. Dat vond ik fantastisch. Ik sprak daarmee opeens de taal van de persoon die ik wilde overtuigen. En ik had hem mee. Hij vond het heel interessant en was om. Er bleef geen enkel kind in het leger achter."

'Ik kap ermee'

Dee geniet nu van een welverdiend pensioen, maar houdt de situatie in Congo nog wel in de gaten. "Vandaag de dag is de rekrutering van kindsoldaten in Congo met 90% omlaag gegaan. In december is er één kind gerekruteerd. Eén maar! Ik hou niet van bescheidenheid, want al dit onderhandelen heeft echt verschil gemaakt. En dat terwijl ik door collega's voor nazi-collaborateur ben uitgemaakt."

Dee heeft nog steeds contact met een aantal kinderen die ze heeft gered. "Een stuurde mij onlangs een appje dat hij zijn middelbare school diploma heeft gehaald. Dan ben ik ontzettend trots. Het kan goed komen met die kinderen, echt. Daarom kan ik ook met een gerust hart zeggen: 'ik kap er mee'."

Sinans Atlas

Sinans Atlas is iedere zondag om 1.00 uur te beluisteren op NPO Radio 1 en iedere zondag via je favoriete podcast app.