Verdienen levenslanggestraften een tweede kans?

Over de mogelijkheid tot gratie voor levenslanggestraften is veel discussie. In de eerste honderd jaar dat Nederland levenslanggestraften in gevangenissen had zitten, werd praktisch gezien altijd gratie verleend. "Denk aan Hans van Zet en 'de Drie van Breda'", geeft Douw twee bekende voorbeelden.

Gratie heeft in Nederland geleid tot nul recidive, vervolgt hij. "Er is nooit iemand geweest die opnieuw een delict heeft gepleegd. Daarom vind ik het heel belangrijk dat Nederland een rechtsstaat blijft waarin een gratieperspectief is."

Niet honderd procent risicoloos

Helemaal honderd procent risicoloos is het niet, plaatst Peter Lemaire van het Adviescollege Levenslanggestraften een kanttekening. "Maar, we hebben in Nederland veel deskundige instanties, waaronder het Pieter Baan Centrum. Alle levenslanggestraften die in de buurt van de termijn van 25 jaar komen worden daar geobserveerd, 12 weken lang."

Op basis van rapportages van psychiaters en observaties wordt een inschatting gemaakt hoe de gestrafte in de wedstrijd zit. "Is er bijvoorbeeld nog sprake van een psychische stoornis? Dat is één van de manieren hoe je kunt inschatten of iemand nog delictgevaarlijk is." Vervolgens bestaat de mogelijkheid dat een levenslanggestrafte na 28 jaar gratie krijgt.

John S. krijgt toch geen levenslang

Vorige week kreeg drievoudig moordenaar John S. toch geen levenslange straf opgelegd, maar dertig jaar cel en tbs met dwangverpleging, na de drievoudige moord in Alblasserdam in 2022, waar de 16-jarige Ann-Sofie en de 34-jarige Nathalie werden doodgeschoten. Twee dagen daarvoor schoot hij een man door het hoofd na een seksafspraak.

De kans dat hij ooit nog vrijkomt is niet groot, maar toch krijg S. na 25 jaar kans op herziening. "Het is een dilemma waar alleen maar verliezers zijn", zei de vader van de overleden Ann-Sofie na de strafwijziging.

Douw kent veel nabestaanden van zware delicten. "Ik ben ook een vader én grootvader. De emoties van deze man maken ook op mij diepe indruk. De tweede kans voor een levenslanggestrafte is nauwelijks te vergelijken met de tweede kans die een familie niet krijgt."

Emoties nabestaanden meegewogen

De emoties van nabestaanden worden zorgvuldig meegewogen, vertelt Lemaire. "Iedereen heeft dat bijzonder goed in het achterhoofd. Daarom moet het geen automatisme zijn dat levenslanggestraften zomaar vrijkomen. Het zijn geen gemiddelde criminelen, maar dossiers waar je kippenvel van krijgt."

Daarnaast moet wel de menswaardige toets, zoals afgesloten in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, worden nageleefd, zegt hij. "Dat is een principieel iets. Je wilt niet gevangenen iedere hoop ontnemen. Mensen tot het eind van hun leven in gevangenschap houden wordt toch wel beschouwd als een vorm van pijniging."

Douw bouwde in zijn rol als gevangenisdirecteur een band op met levenslanggestraften. Hij ziet dat de rechten van een persoon die levenslang heeft onder druk staat. "Ze kunnen positieve eigenschappen hebben. Het kunnen andere mensen worden. Deze mensen moeten binnen de gevangenis een menswaardig bestaan kunnen leiden."