'Gepensioneerde' strafrechter Frank Wieland: 'Uiteindelijk wil je de oorzaken wegnemen'

Officieel is Wieland (71) met pensioen. Toch springt hij nog steeds bij om de overvloed aan zaken - ontstaan door corona - bij het Amsterdamse hof weg te werken. Wieland kreeg zelf ook te maken met corona; tijdens de eerste golf belandde hij op de IC, om pas na vijf maanden weer thuis te komen. In Het jaar van…Frank Wieland (HUMAN) sprak Clairy Polak met hem over zijn werk als rechter, en over zijn eigen bestaan.

Een rechter die niet in straf gelooft

“U bent rechter, maar gelooft niet in straf?” Interviewer Clairy Polak kijkt Frank Wieland verbaasd aan. “Ja, ik weet het, dat is vloeken in de kerk”, antwoordt hij. Maar een gevangenisstraf verbetert volgens hem meestal niets aan een situatie. “Het nut kan misschien zijn dat je iemand erop wijst dat bepaalde handelingen niet worden geaccepteerd. Maar uiteindelijk wil je de oorzaken wegnemen waardoor ze de wet overtreden en bijbrengen waarom het onwenselijk is wat ze hebben gedaan. Vaak zijn er vergissingen gemaakt door gebrek aan kennis.”

Als voorbeeld noemt hij de Top600 in Amsterdam met jonge delinquenten. “Je moet je afvragen: Wat is er aan de hand? Kun je ze helpen bij hun opleiding? Met een stageplaats? Met een vorm van begeleid wonen zodat ze uit hun buurt en vriendenkring gaan?” Al zijn er natuurlijk altijd de grote jongens “waar geen zalf meer aan te strijken valt”. “Dan is het een kwestie om ze zo lang mogelijk buiten de samenleving te houden, maar dat vind ik hoogst ongemakkelijk.”

Samenleving als gezin

Frank Wieland vergelijkt de samenleving graag met een gezin, om het behapbaar te maken “Bij mij rijst altijd de vraag: hoe voed je zelf je kinderen op? Die moet je ook regels bijbrengen en af en toe op de vingers tikken. Daar kun je keihard ingaan, maar dan ben je je kinderen kwijt. Dan lopen ze het huis uit en zeggen: bekijk het maar, we willen niet meer meedoen. Dan heb je geen basis meer om met elkaar te praten, dat wil je nooit.”

In de rechtszaal zoekt hij daarom altijd contact met de verdachten die voor hem staan. “Ik vind het belangrijk dat zowel de verdachte als ik aan het einde van ons gesprek het gevoel hebben dat het een zinnig gesprek is geweest. Dat kun je alleen doen door een open gesprek te voeren zodat de verdachte zich kan geven.”

Blinddoek afdoen

“Ik heb altijd gedacht dat Vrouwe Justitia blind is en zonder aanziens des persoons oordeelt?”, werpt Clairy Polak tegen. Wieland: “Dat is mooi, maar je gaat als strafrechter niet alleen uit van de feiten waarvoor de verdachte terechtstaat, maar ook van iemand persoonlijke omstandigheden. Dus je verdiept je in de persoon van de verdachte en dan moet je je blinddoek wel even afleggen denk ik.”

Zo vertelde hij Holleeder in de rechtszaal de parabel dat in ieder mens een lam en een wolf schuilt en vroeg: ‘Wat bent u geworden?’ ‘Een goudvis’, antwoordde Holleedeer lollig. “Maar er volgde vervolgens wel een gesprek hoe hij zo geworden is.” Ook nu zou Wieland nog wel een keer met Holleeder willen praten. “Als je elkaar 60 zittingen hebt gezien dan ontstaat er iets, daar kun je niet zomaar afstand van nemen.”

Mens niet vrij in zijn keuzes

Wieland is boeddhist en denkt dat de mens niet vrij is in zijn keuzes. “Daar geloof ik geen pest van. Elke keer als jij denkt een beslissing te nemen dan is dat in feite een steen die je legt op twee andere stenen die er al liggen en zo ontstaat een bouwwerk. Dus elke beslissing is een logische stap die volgt op eerdere logische stappen.”

Polak: “Maar hoe kunt u dan hopen dat mensen nog op het goede pad komen als ze eigenlijk geen keuze hebben?” Wieland: “Het kan wel mogelijk zijn om iemand levenslijn te beïnvloeden door op de juiste manier het juiste zetje te geven.”