Robots en AI, gaan wij ook steeds meer op hun lijken?

In 2016 werd de levensechte robot Sophia geactiveerd. Ze werd een ware hype, reisde de hele wereld over en ontmoette mensen als Angela Merkel en Jimmy Fallon. Ze kreeg zelfs de kans de Verenigde Naties toe te spreken. Maaike Bleeker, hoogleraar performance science technology aan de Universiteit Utrecht, bekeek het met de nodige scepsis. "Sophia is een soort Madame Tussauds-pop die geprogrammeerd is om dingen te zeggen die mensen interessant, leuk en grappig vinden. En zo dat je zou kunnen denken dat ze antwoord geeft op vragen en over dingen nadenkt. Terwijl het allemaal één voorgeprogrammeerde show is; Het is een mechanisch object, een heel geavanceerde pop."

Robots die eruit zien en functioneren als een mens, het is een fantasie die ontleent is aan sciencefictionfilms en die ver afstaat van de realiteit. De robots waar we in het dagelijks leven mee te maken hebben, zijn chatbots of stukjes software in telefoons als Siri. Of wat te denken van de zelfscankassa? Ook een vorm van robotisering. Ogenschijnlijk minder bedreigend dan een humanoïde robot als Sophia, maar ook de zelfscankassa heeft een grote invloed op ons leven, aldus kunstenaar Bram Ellens. "Na een tijdje keek ik naar mezelf, als een stumper aan het scannen, want, oh mijn god, waar reken ik de mango's af? Waar vind ik die knop?" De zelfscan, of robotkassa, dwingt de klant mee te gaan in een stramien. "Wij dienen dus eigenlijk de zelfscankassa. We worden misschien geen robots, maar we gaan ons zo gedragen dat het makkelijk is voor robots om te bestaan, wat natuurlijk idioot is."

Gemak van de machine

Iets vergelijkbaars is gaande met de toenemende invloed van datasystemen en AI, volgens cultuursocioloog Siri Beerends, die onderzoek doet naar de ethische gevolgen van technologie. We laten AI systemen bepalen met wie we op date gaan, wie er wordt aangenomen voor een baan, welke mensen toeslagen krijgen en welke niet en of je een lening krijgt van de bank. "Wij volgen die machine vaak blind, we gaan ervanuit: Het is AI, het is berekend, dan is het beter. Maar dat is natuurlijk heel verraderlijk, want wij maken de AI, dus alle vooroordelen en alle rotzooi die er in de fysieke wereld is, die zit ook weer in die data waarmee die systemen getraind worden. Dus uiteindelijk is het net zo subjectief als wij, ook al denken we de hele tijd dat die robot objectiever is."

Het gevaar is niet zozeer dat de robot ons overbodig maakt. Het risico is groter dat wij ons vrijwillig overgeven aan het gemak van de machine. En als we dat doen, dreigt er volgens Bram Ellens veel verloren te gaan. "Je hebt nu de Samsungtelefoon die realtime vertaalt. Maar ergens moeite voor doen, en de beloning die je daarvoor terugkrijgt, is waanzinnig. (…) Al die moeilijk meetbare menselijke geneugtes die voortkomen vanuit het overwinnen van het ongemak, dat wordt allemaal weggepolijst door een slimme stad en een slimme telefoon. We swipen ons door het leven heen, wat op een gegeven moment zo weinig voldoening geeft, dat er alleen nog maar een algemeen ongeluk is. Dat is precies wat er gebeurt met alle robots die comfort brengen. Comfort is de vijand van creëren. Comfort zorgt ervoor dat je lekker blijft zitten, dat je geen impuls krijgt om iets te doen."