Flattenthecurve: 30.000 testen per dag, houden die corona onder de duim?

Dertigduizend testen per dag moet Nederland gereed hebben om vanaf 1 juni alle Nederlanders met klachten te kunnen screenen op het coronavirus. Dat verklaarde Hugo de Jonge tijdens de persconferentie vorige week woensdag.

Het getal bleef een tijd in mijn hoofd spoken. Waarom eigenlijk dertigduizend testen? Waar is dat getal eigenlijk op gebaseerd? "Het moet, dus ze komen er", benadrukte de minister ernstig. Dat is te begrijpen als je ziet welke achterstand we hebben.

Dat er veel meer getest moet worden dan nu gebeurt, daar heeft De Jonge gelijk in. Waarom? Zonder massaal testen komen we niet uit de lockdown. Om het virus onder de duim te houden is nu een ingrijpende set maatregelen van kracht. De sluiting van scholen, het verbod op horeca, zoveel mogelijk thuiswerken, zorgen er allemaal voor dat de transmissie van het virus- de beroemde R - onder de 1 ligt. Die zweeft in Nederland al een poosje rond de 0,9, wat betekent dat iedere besmette persoon gemiddeld net iets minder dan één iemand aansteekt.

Zouden we die maatregelen nu allemaal loslaten, dan stijgt de R-score in no time weer naar zijn oorspronkelijke waarde van 2,5. In het figuur hieronder zie je hoe dat eruitziet. Ieder besmet bolletje (rood) besmet gemiddeld 2,5 gezonde bolletjes (groen), die op hun beurt ook weer 2,5 bolletjes besmetten, en zo verder. Net zo lang tot een deel van de bevolking herstelt en immuun is geworden (de paarse bolletjes) of overleden is (grijs) en het virus niet zo snel meer kan overspringen.

Maar in de tussentijd stromen de ziekenhuizen weer vol en zullen er opnieuw veel mensen overlijden. In plaats van de lockdown moet dus een maatregel komen die minstens zo effectief is. In ons geval: mondkapjes gebruiken in het openbaar vervoer en dus de belangrijkste: veel meer gaan testen.

En dan begrijp ik de ernst in De Jonge's stem wel. Of we straks weer de economie kunnen opengooien, bij elkaar op de koffie kunnen of naar de kapper, hangt af van het succes van de testoperatie. Of vollediger: of we het testen, traceren en isoleren opgetuigd krijgen.

Modellen

En dus wilde ik weten hoeveel testen Nederland eigenlijk nodig heeft om de lockdown te openen en of dertigduizend wel genoeg is om het virus af te remmen. Onderzoekers en modelleurs van over de hele wereld breken zich hier al weken het hoofd over.

Divya Siddarth is zo’n onderzoeker. Zij werkt voor Microsoft Research en schreef mee aan het invloedrijke rapport van Harvard’s Edmond Safra Center for Ethics dat voor de Verenigde Staten verschillende testscenario’s uitrekende. Vanuit Los Angeles legt ze me uit hoe ik haar modellen kan toepassen op Nederland.

"Ons model optimaliseert voor het heropenen van je economie", zegt ze. "Als je wilt heropenen heb je veel meer testen nodig want je wilt niet de hele bevolking, maar alleen de besmette mensen isoleren. Dat zorgt ervoor dat alle anderen vrij kunnen rondlopen."

Waar onderzoekers als Siddarth goed in zijn, is het simuleren van een epidemie in de computer. Je geeft zo’n model mee wat je weet over het virus en over de regio die je wilt onderzoeken. Bijvoorbeeld dat een besmetting gemiddeld 15 dagen duurt, dat één besmette persoon gemiddeld tweeënhalf andere mensen aansteekt en dat Nederland 17,3 miljoen inwoners heeft. Aan de hand van een aantal formules simuleert zo’n model vervolgens bijvoorbeeld hoeveel testen je nodig hebt als je de R onder de 1 wilt houden.

Al spelende met de wiskundige formules van Siddarth krijg je snel in de gaten hoe complex het voorspellen van een epidemie is. Het is veel wikken en wegen over wat je wel en niet in je model stopt. Één foutje en je krijgt verkeerde resultaten.

Strategie 1: Iedereen willekeurig testen

Eerst het meest krachtige medicijn: Stel dat we iedere paar dagen een groot deel van de bevolking testen. Het idee is dat als je maar vaak genoeg iedereen test, je precies weet wie er besmet is. Die pik je eruit en je stopt ze in isolatie voordat ze meer dan één iemand anders besmetten. Dan blijft de R namelijk kleiner dan 1. Alle andere Nederlanders kunnen dan hun normale leven hervatten, immers vrijwel alle zieken met of zonder klachten zitten veilig in isolatie.

Dit is wat IJsland deels doet, Wuhan van plan is en wat de Amerikaanse nobelprijswinnaar Paul Romer voorstelt voor de Verenigde Staten en de Britse epidemioloog Julian Peto voor het Verenigd Koninkrijk.

Het klinkt ideaal, maar iedereen ongericht testen is een gigantische, haast militaire operatie. IJsland heeft nu 13 procent van haar bevolking getest, maar die bevolking telt slechts 364.000 mensen. De teller staat nu op 55.000 testen.

Wanneer ik dit scenario voor Nederland met behulp van het model uitreken blijkt dat iedere Nederlander om de tien dagen getest moet worden om de besmettingsgraad (R) lager dan 1 te houden. Aantal benodigde testen per dag: 1,7 miljoen.

Martin Bootsma, wiskundige aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht en specialist op het gebied van dit soort epidemiologische modellen, bevestigt dat het 'iedereen-testen-scenario' op dit soort aantallen neerkomt.

"Zoiets zou best kunnen werken", zegt Bootsma, "maar is onhaalbaar". Allereerst is een operatie van deze omvang niet te doen voor de ondersteunende diensten zegt hij. Je hebt nogal wat mensen nodig om de testen af te nemen, te verwerken et cetera. Ten tweede is de duur van de testcyclus volgens Bootsma te lang voor deze snelheid van testen. "Idealiter zou er een test zijn waarbij je binnen twee minuten die uitslag krijgt. Maar die test is er gewoon nog niet". Voordat je je test terug hebt, zijn de 10 dagen alweer bijna om.

Strategie 2: gericht testen, is 30.000 genoeg?

En dus zijn we aangewezen op gericht testen. Dit is de strategie waar de meeste landen voor zullen kiezen tot er een vaccin is denken Siddarth en Bootsma.

De opgave is om zoveel mogelijk besmette mensen uit de bevolking te vissen zodat de rest vrij kan rondlopen. Zie het als een net dat je uitwerpt: hoe groot moet dat zijn zodat je op tijd genoeg besmette vissen uit de vijver haalt?

Om zo min mogelijk fouten te maken kijken modelleurs heel goed naar de gegevens van Zuid-Korea en Taiwan. Landen die al veel ervaring hebben met het bestrijden van virussen. Het blijkt dat je genoeg test als drie procent van alle testen positief terugkomt. Mits gevolgd door intensief contactonderzoek. Dus als Piet positief test dan gaat hij in isolatie en dan testen we ook de familie van Piet en alle andere mensen met wie hij in contact geweest is. Testen die positief, dan gaan ook zij in isolatie. Kijk maar:

Ook dit scenario rekende ik uit. Eerst door te berekenen hoeveel daadwerkelijke besmettingen we nu hebben en vervolgens hoeveel testen we dan nodig hebben in Nederland om de R onder de 1 te houden, ervan uit gaande dat we net zo goed contactonderzoek doen als Zuid-Korea.

19.000. Zoveel testen hebben we per dag nodig als we heel gericht testen. Daar komt nog routineonderzoek bij: artsen bijvoorbeeld, of mensen in verpleeghuizen, wil je regelmatig testen. De dertigduizend testen van De Jonge lijken dus voldoende basis om de maatregelen te versoepelen.

Of niet? In vergelijking met Zuid-Korea is de Nederlandse teststrategie tot nu toe behoorlijk mager. De enorme operatie die zij hebben opgezet, van mobiele testcentra tot een leger aan contactonderzoekers, hebben wij nog niet.

En dus wordt het spannend: de versoepelingen gaan namelijk in voordat het nieuwe testarsenaal klaarligt op 1 juni en ook voordat we intensief contactonderzoek op orde hebben. "Nederland en de Verenigde Staten zijn geen Zuid-Korea", waarschuwt Siddarth. "Zuid-Korea heeft betere medische faciliteiten, zij kunnen veel beter traceren en hebben minder besmettingen."

Dus als het aantal besmettingen in Nederland de komende weken te hard stijgt, is het uitgeworpen net van dertigduizend testen simpelweg te klein. Op dit moment raken rond de zeshonderd mensen per dag besmet met het coronavirus. Loopt dat aantal weer richting de duizend, zoals een paar weken geleden, dan moeten we de versoepeling nog vóór de zomer weer terugdraaien. Anders zullen er veel meer testen nodig zijn dan de beoogde dertigduizend.

Met medewerking van Daan Gerla. Animaties: Wouter Kroese

Meer journalistiek speurwerk?

Argos is het onderzoeksjournalistieke programma van de VPRO en HUMAN. Je hoort Argos op zaterdag van 14.00 tot 15.00 uur op NPO Radio 1. Terugluisteren kan via je favoriete podcastapp of via de website van Argos. Volg Argos ook via Facebook en Twitter.