Artsen aller landen: schuif dat placebo-effect toch niet aan de kant!

Bij een placebo-effect ervaart een patiënt een vermindering van zijn klachten (zoals pijn, jeuk of allergie) doordat hij verwacht dat het middeltje – dat in werkelijkheid geen werkzame stoffen bevat - tegen deze klachten ook effectief zal werken. En dat is niet iets dat louter in het hoofd zit. Hierbij worden er daadwerkelijk lichaamseigen stoffen aangemaakt die deze ervaring bij de patiënt mogelijk maken.

Maar daarmee is het voor alle duidelijkheid niet zo dat het placebo-effect er voor zorgt dat de ziekte zelf verdwijnt. Om het cru te stellen: als je kanker hebt, moet je dus echt fysiek behandeld worden met therapieën die echt werken.

In wetenschappelijk onderzoek naar de werkzaamheid van medicijnen wordt het placebo-effect daarom ook altijd weggefilterd als ongewenste ruis. Je wilt immers dat het medicijn dat je ontwikkelt ook bestandsdelen bevat die de ziekte daadwerkelijk aanpakken en je niet met bijvoorbeeld het zoveelste homeopathische middeltje op de proppen komt.

Die associatie van het placebo-effect met homeopathie en andere ‘alternatieve geneeswijzen’ heeft er voor gezorgd dat artsen het placebo-effect in de behandeling van hun patiënten - mede in de hand gewerkt door het tijdsgebrek waarmee ze kampen - vaak stiefmoederlijk behandelen.

Maar wat men daarbij vaak over het hoofd ziet is dat het placebo-effect ook optreedt bij medicijnen en behandelingen die echt werkzaam zijn. Daarom is het mogelijk dat het placebo-effect er voor kan zorgen dat er juist minder medicijnen of behandelingen nodig zijn om de patiënt zich weer gezond te laten voelen. En daarom is deze kennis uiterst relevant. Niet alleen voor artsen en hun patiënten, maar ook voor de samenleving in haar geheel, omdat de kosten en de vraag naar medicijnen naar beneden zouden kunnen.

Patiënten moet je niet om de tuin leiden

Nieuw onderzoek van de Leidse gezondheidspsychologe Kaya Peerdeman bevestigt deze bevindingen nogmaals. Vooral de verbale suggestie van de dokter spelen een cruciale rol. ‘Daarom is het enorm belangrijk wat een arts tegen de patiënt zegt over de medicijnen die hij voorschrijft’, liet Peerdeman in Nieuws en Co weten. ‘Het moet veel verder gaan dan “hier is het medicijn en kom volgende week maar terug als het niet werkt”.’

Tegelijkertijd waarschuwt Peerdeman ook voor dokters die hun patiënten uit goede bedoelingen iets op de mouw spelden. ‘De beste oplossing is gewoon eerlijk te zijn tegenover de patiënt en aan hem of haar te vertellen wat de verwachte effecten zijn van het medicijn dat je voorschrijft. Ik zou nooit aanraden om het effect van een pil aan te dikken of tegen een patiënt te liegen, want naast de ethische bezwaren, geef je de patiënt ook valse verwachtingen, en op lange termijn kun je dan het tegenovergestelde effect krijgen.’

En dat tegenovergestelde effect mag je ook letterlijk nemen. Dat is het zogenaamde nocebo-effect. Peerdeman: ‘Wanneer je een actieve pijnstiller inneemt, zoals bijvoorbeeld paracetamol, dan bestaat er ook daadwerkelijk een kans dat de paracetamol ook minder goed of zelfs helemaal niet meer werkt doordat je die verwachting hebt.’

Wat een milkshake al niet kan doen

Het lichaam steekt wel opvallender in elkaar. Zo bestaat er zelfs een kans dat je er via conditionering voor kunt zorgen dat je minder medicijnen hoeft in te nemen om je allergie te verminderen, al is er nog meer onderzoek nodig om deze bevinding te bevestigen. Peerdeman: ‘Op het moment dat je een medicijn actief inneemt in combinatie met een opvallend drankje, bijvoorbeeld een milkshake met een specifieke smaak, dan gaat je lichaam ook de koppeling maken tussen enerzijds de verminderde allergische reacties door het effect van het medicijn, en anderzijds het drankje. Hierdoor kan het enkel aanbieden van het drankje op een gegeven moment misschien al voldoende zijn om anti-allergische reacties uit het lichaam op te roepen.’

De voorwaarde is echter wel dat je het medicijn op geregelde tijdstippen blijft innemen in combinatie met het drankje. Dat drankje hoeft overigens geen milkshake te zijn. Te veel milkshakes zijn ongezond. Neem iets anders.

Wetenschapsjournalist Bouwe van Straten vertelde eerder al over dit onderwerp bij De Ochtend: