Niet het christendom, maar het atheïsme zit in een crisis

Een paar weken terug sprak ik voor De Ongelooflijke Podcast met een openhartige Stine Jensen. De schrijver en filosoof was een felle atheïst die religie maar onzin vond, tot ze erachter kwam dat dit atheïsme niet genoeg was. Het is volgens haar kil, hooghartig en het biedt geen zingeving.

Ze staat daarin niet alleen. Eerder vertelde historicus en klimaatwaarschuwer Rutger Bregman mij al dat hij afscheid had genomen van zijn fanatieke atheïstische fase: "Die club van atheïsten die roepen dat religie vergif is, wil ik graag voorstellen aan mijn gelovige ouders." Zelfs één van de bekendste atheïsten van Nederland, Arjen Lubach, vond ik milder dan ik had verwacht.

Internationaal zie je een vergelijkbare ontwikkeling. Sam Harris is een Amerikaanse neurowetenschapper en een van de internationale boegbeelden van 'de religie-is-vergif-club', ook wel nieuw atheïsme genoemd. Maar tegenwoordig hoor je hem zelden nog ageren tegen religie. Net als Stine Jensen zoekt hij zijn heil vooral in oosterse spiritualiteit, meditatie en mindfulness.

Sprookjesboek

Het internet is altijd een belangrijke broedplaats geweest voor de antireligieuze retoriek van het nieuw atheïsme. Als zelfbewust christen kon ik mij in de jaren '00 nauwelijks op sociale media vertonen zonder in een discussie te belanden met een atheïst die beweerde dat de Bijbel een sprookjesboek is en God een Vliegend Spaghettimonster.

De Forum voor Democratie-politica Annabel Nanninga was zo iemand. Ooit een atheïstische publicist voor GeenStijl, inmiddels springt ze op de bres voor kerken die ontheiligd worden door moderne kunst. En GeenStijl zelf? Die laten zelfhulpgoeroe Jordan Peterson twee uur lang leeglopen over de betekenis van het Bijbelboek Genesis.

Vrije val

Online lijkt het atheïsme op zijn retour, als Google-zoekwoord zit het wereldwijd in een regelrechte vrije val. Volgens Lubach heeft dat te maken met een afnemende strijdlust: "Het is niet meer nodig of zo. Waarom zou je zoeken naar iets wat eigenlijk al wel duidelijk is?" zei hij.

Maar wat is dan precies duidelijk? Het numerieke hoogtepunt van het atheïsme ligt 50 jaar achter ons! In 1970 was 4,46 procent van de wereldbevolking atheïst, tegenwoordig is dat nog maar 1,89 procent en volgens de prognoses zakt het in 2050 verder af naar 1,51 procent. Welke strijd is dan precies al gestreden? Als de atheïstische strijdlust afneemt, lijkt dat eerder gelatenheid dan een triomfantelijk achteroverleunen.

Nihilisme

Maar wat is er dan wel met het atheïsme aan de hand? In de VS is het nieuw atheïsme besmeurd door schermutselingen over seksisme en racisme. En dan blijkt het ineens lastig vol te houden dat religie de oorzaak is van álle ellende.

Maar er speelt ook iets anders. Stine Jensen koos voor spiritualiteit hoewel ze gelooft dat het leven geen zin heeft: "Ik wil houvast vinden in iets wat het leven minder willekeurig maakt. Anders rest je niets dan nihilisme en depressie", zegt ze openhartig. Fel atheïsme is blijkbaar niet alleen kil, het is ook keihard. Niet iedereen kan uit de voeten met zo’n leeg heelal, gespeend van zin en betekenis.

Het is om die reden dat ontkerkelijking meer ietsisten dan atheïsten oplevert. Het is ook daarom dat jongeren het steriele atheïsme van Sam Harris verruilden voor de meer avontuurlijke en godsdienstige Jordan Peterson. De mens blijkt maar al te vaak onstuitbaar religieus.

Adieu?

Met de neergang van het felle atheïsme lijken de verhitte discussies over religie, hoe vermakelijk soms ook, steeds meer op zijn retour. Ze maken plaats voor oprechte en kwetsbare gesprekken, zoals die met Stine Jensen. Ik noem dat vooruitgang. En als ik een atheïstische equivalent van Tijs van den Brink was, had ik het wel geweten. Ik zou een seculiere Adieu God? beginnen: exitgesprekken met fanatieke atheïsten. Blijkbaar is het een groeiende markt. Adieu Vliegend Spaghettimonster?

De Ongelooflijke Podcast

De Ongelooflijke Podcast is een podcast van de Evangelische Omroep. Journalist David Boogerd en theoloog des vaderlands Stefan Paas voeren verdiepende gesprekken met spraakmakende gasten. Een boeiende podcastserie over de relevantie van het geloof in een steeds ongeloviger Nederland. Eens in de twee weken verschijnt een nieuwe aflevering.

Abonneer je op De Ongelooflijke Podcast en mis geen enkele aflevering. Luisteren kan via de NPO Radio 1 website, app, iTunes, Google Podcasts en Stitcher.