Govert Schilling duikt in de oorsprong van de mens. 'Het wemelt onder onze voeten van de onontdekte schatten'

De evolutie van de mens

Govert Schilling maakte twee jaar geleden nog de serie 'Govert naar de grenzen van het heelal', waarin hij, als dé Nederlandse wetenschapsjournalist op het gebied van de sterrenkunde, een thuiswedstrijd speelde. Televisiemaken beviel zowel hem als de NPO zo goed dat ze al snel weer om tafel zaten om de mogelijkheden van een nieuwe reeks te onderzoeken. De evolutie van de mens kwam al snel voorbij als mogelijk onderwerp.

Waar in de eerste afleveringen de verre voorgeschiedenis van de mens centraal staat, verschuift de focus in latere afleveringen steeds meer naar de recentere geschiedenis – het ontstaan van technologie, taal, kunst en mythen, het heden – de grote impact van de mens op zijn omgeving, en zelfs de toekomst – sterven we uit of ontwikkelen we ons tot supermens?

Een van de vragen waar de kijker mee blijft zitten heeft niets met de evolutie van de mens te maken: ‘Where the hell is Hanksville?’ Schilling draagt een T-shirt met die tekst als hij een afgraving in Zuid-Afrika bezoekt. "Ja, daar was de regisseur niet zo blij mee", laat hij telefonisch weten, "ik ben nooit zo bezig met wat ik draag". Hij blijkt het T-shirt opgeduikeld te hebben in Hanksville zelf, een pompstation annex bevoorradingsplek in the middle of nowhere in Utah, waar het ’s nachts zo donker is dat het de ideale plek is voor het observatorium dat Schilling ooit bezocht.

Met je neus er bovenop

Onhandig misschien, maar die ongeregisseerde kledingkeuze is wel kenmerkend voor de ongepolijstheid die Schillings presentatie nu juist zo aangenaam maakt. Geen voorgekookte, in perfect Engels uitgesproken vragen, maar gewoon oprechte interesse in de gasten. Lekker mee de grotten in waar het team van paleoantropoloog Lee Berger speurt naar de sporen van ons diepe verleden. En dan kan het zomaar gebeuren dat je er bijna met je neus bovenop staat als er bijzonder materiaal aan de aarde wordt ontfutseld. Geen splintertje of een botfragment, maar een groot deel van een nog prachtig intakte mensenschedel.

Zo vers dat Lee Berger in de aflevering nog niets kan zeggen over het wat en wanneer van de schedel. Wordt hier onder het oog van de camera geschiedenis geschreven, is er weer een nieuwe mensensoort ontdekt? "Dat is natuurlijk the million dollar question, wij hadden zelf ook graag een tipje van de sluier opgelicht", laat eindredacteur Stefan Wittekamp desgevraagd weten. Lee Berger houdt de lippen voorlopig stijf op elkaar. Begrijpelijk, hij wil zijn ontdekking natuurlijk wereldkundig maken in een gerenommeerd wetenschappelijk blad, en die publiceren alleen als ze de primeur hebben.

Maar de vondst laat wel mooi zien dat speurtocht naar de prehistorie van de mens een van de spannendste wetenschappelijke ondernemingen van het moment is, waarin de geschiedenis doorlopend wordt herschreven. De Out-of-Africa-hypothese, die stelt dat Homo sapiens 60.000 jaar geleden Afrika verliet, zich over de aarde verspreidde en alle andere mensensoorten verdrong, staat al lang bij het vuil. Talloze groepen mensachtigen leefden lange tijd naast elkaar en kregen zelfs kinderen met elkaar. Van Homo sapiens en de Neanderthalers is inmiddels wel bekend dat ze het met elkaar deden, maar ze waren zeker niet de enigen. De menselijke stamboom blijkt een ingewikkeld netwerk met talloze vertakkingen en dwarsverbindingen.

Topje van de ijsberg

Maar hoe dat netwerk precies in elkaar zit weten we nog lang niet. "We zijn nog maar net aan het oppervlak aan het schrapen", aldus Schilling. "Zuid-Afrika is een grottenwereld waarvan nog maar het topje van de ijsberg is onderzocht. Talloze grotten zijn nog niet eens ontdekt. We waren bijvoorbeeld in een grot die toevallig toegankelijk was door een aardverschuiving.

"En dan heb ik het nog niet eens over het Verre Oosten, daar begint het helemaal nog maar net. Het wemelt onder onze voeten van de onontdekte schatten." De evolutie van de mens is voor Schilling dan ook veel meer dan een tijdelijk uitstapje van zijn eigenlijke expertise, de sterrenkunde. "Als het heelal morgen niet meer zou bestaan, zou ik hier over gaan schrijven."

Govert naar de oorsprong van de mens
Vrijdag, NPO2, 22.15 uur en op NPO Start.

Een langere versie van dit artikel verscheen in de VPRO Gids.