DNA-test ontmaskert zaaddonor

Je genetische code laten ontcijferen is makkelijker dan ooit tevoren. Bij 23andMe (meer dan 1 miljoen klanten) en talloze andere bedrijven kun je steeds goedkoper je DNA in kaart laten brengen. Je bestelt een test op internet, vult een buisje met speeksel, stuurt het op en een paar weken later krijg je een rapport met allerlei informatie over je genoom. Hierin staan gegevens over je afstamming, eigenschappen als haar- en oogkleur, de kans op bepaalde ziekten en je verwantschap met de Neanderthaler. Desgewenst brengt het bedrijf je in contact met je biologische verwanten.

Soms willen mensen dolgraag weten wie hun biologische verwanten zijn. Kijk maar naar de emotionele ontladingen in het programma DNA Onbekend. Het betekent voor de deelnemers een eind aan soms decennia van onzekerheid. Dit zijn mensen die op zoek zijn naar opheldering. Anderen zitten er helemaal niet op te wachten. Wat te denken van zaaddonoren die onbekend wensen te blijven? Of de toevallige ontdekking dat je biologische vader niet je biologische vader is? Je kind niet het jouwe? Een schijnbaar onschuldig testje kan zomaar eindigen in een familiedrama.

Met de opkomst van de commerciële DNA-tests is de mogelijkheid van anonieme zaaddonatie ten einde. Dat stellen de Britse wetenschappers Joyce Harper, Debbie Kennett en Dan Reisel in het vakblad Human Reproduction. Via de databanken van de bedrijven zijn zaaddonoren op te sporen. Ouders kunnen niet langer voor hun kinderen verborgen houden dat zij verwekt zijn met donorzaad. En als je als ouder of donor niet meedoet aan zo’n test? Ook dan is je privacy niet langer gewaarborgd. Je DNA is niet van jezelf. Je deelt het met je ouders, kinderen, neven, nichten, ooms en tantes. Een van hen hoeft mee te doen aan een test en je geheim is niet langer veilig.

Echtpaar blijkt familie

Het ontrafelen van verwantschappen door 23andMe heeft al tot onaangename verrassingen geleid, stellen de Britse wetenschappers. Zo bleek een dochter die verwekt was met behulp van kunstmatige inseminatie niet het biologische kind van de vader, maar van een medewerker van de kliniek waar de ingreep was gedaan. In een ander geval kwam een echtpaar, beide verwekt met donorzaad, erachter dat ze toevallig dezelfde vader hadden.

Kinderen hebben er recht op om te weten wie hun biologische vader is. Dat vinden we in Nederland en sinds 2002 is het niet meer mogelijk om anoniem zaad te doneren. Als donor moet je aangeven dat je in principe bereid bent om in de toekomst je identiteit bekend te maken aan het kind dat met jouw zaad is verwekt. Kinderen die vermoeden dat ze het resultaat zijn van donorzaad, kunnen bij Stichting Donorgegevens achterhalen wie hun biologische vader is. Andersom kan het niet. Tenminste: niet via de officiële weg, maar 23andMe maakt dit alsnog mogelijk.

De aangetaste anonimiteit van donoren, ouders en hun kroost is maar een van de bezwaarlijke aspecten van de DNA-tests. Gebruikers kunnen ontdekken dat ze aangeboren afwijkingen hebben of drager zijn van zeldzame ziektes. En ook daar geldt dat dit niet alleen henzelf betreft, maar ook hun familieleden. Ze doen deze ontdekkingen niet langer onder begeleiding van professionals die hen helpen omgaan met de kennis, maar aan de keukentafel of in de trein. Bovendien is de privacy van de gegevens niet te garanderen. De servers van de bedrijven kunnen gehackt worden. Genetische informatie is goud voor toekomstige werkgevers, verzekeringsmaatschappijen en hypotheekverstrekkers. Zij kunnen hiermee achterhalen wat voor verborgen gebreken er schuilen in hun toekomstige werknemers en klanten.

Eigenlijk zouden we als maatschappij moeten beslissen of we dit alles wenselijk vinden. Harper, Kennett en Reisel roepen dan ook op tot debat over het beschermen van de belangen donoren en hun nakomelingen. Vruchtbaarheidsklinieken zouden hun klanten op z’n minst op de risico’s moeten wijzen, vinden ze. Maar heeft de techniek de ethiek niet ingehaald?

Meer over de gevolgen van DNA-testen is vanmiddag te horen bij Nieuws&Co.