Ontrafelen we het menselijk bewustzijn met psychedelica?

Wat gebeurt er als je tijdens een retraite psychedelische drugs geeft aan ervaren zen-mediteerders, die nog nooit eerder drugs hebben gebruikt? De psychiater Frans Vollenweider en Zen-meester Vanja Palmers zetten dit bijzondere wetenschappelijke experiment op legale wijze op in een klooster, op de top van een Zwiterse berg.

Ze worden gevolgd door regisseur Maartje Nevejan, die een film maakte, genaamd Descending the Mountain, over dit bijzondere experiment. Verslaggever Steven Smit van Focus Radio zocht haar op op het Inscience Festival in Nijmegen, waar de film in première ging. Nevejan blijkt een grote fascinatie te hebben voor het brein, en nog meer voor het bewustzijn. “Het brein is voor mij een waanzinnig bijzonder, onbegrijpelijk, gecompliceerd, prachtig instrument om bewustzijn heel erg mooi te vertalen.”

Het brein is de radio, niet de muziek

Ze denkt niet dat we het bewustzijn in het brein zullen vinden. “Ik ben van de school ‘het brein is de radio, niet de muziek'. Als je een radio uit elkaar haalt, waar zit dan de muziek? Die zal je niet in de radio vinden. In Descending the Mountain gaat het ook niet om de vraag hoe het werkt in het brein, maar om de vraag wat bewustzijn is. Hoe werkt het, en kunnen we daar iets over zeggen? Dat is waar ik heel erg door gefascineerd ben."

In de film van Nevejan wordt gebruikt gemaakt van psychedelica om licht op dat raadsel te werpen. Je zou kunnen zeggen dat we sinds kort in een soort psychedelische Renaissance zitten, zegt ze: “In de jaren zestig en zeventig ging het om jezelf vrijmaken. Vrijheid en feesten. Nu gaat het om het helen. De wetenschap is heel erg aan het zoeken hoe we het kunnen gebruiken om bijvoorbeeld depressie en PTSD te behandelen.”

Psychedelica en de klimaatcrisis

Maar de film van Nevejan gaat nog een stapje verder. Het idee is dat psychedelica ons zelfs zou kunnen helpen bij de klimaatcrisis. ”In de juiste setting kun je een mystieke ervaring krijgen [aldus de psychiater en Zen-meester in de film, red.]. Daarmee bedoelen ze dat je een bent met de natuur. Dat je ineens ziet: Oh my god, we zijn één organisme. Een beetje wat astronauten hadden toen ze de aarde voor het eerst vanuit de ruimte zagen.”

Nevejan constateert dat een steeds grotere groep mensen op zoek is naar een nieuw verhaal: “Het verhaal van het materialisme en de eeuwige groei loopt op z’n einde, we gaan het hier niet mee redden. Dit is waarom we in deze puinhoop zitten. We moeten naar een verhaal wat veel meer verbindend is.” Zowel de maakster als de hoofdpersonen in Descending the Mountain denken dat psychedelica kunnen helpen om die verbinding tot stand te brengen.

Descending the Mountain ging in première op het InScience-filmfestival in Nijmegen, en draait nu in verschillende filmhuizen in het land.