Zo stil was het zelden in de stad

Hoe vaak zie je nu spelende kinderen op een verder verlaten Dam? Alleen in de afgelopen maanden waarschijnlijk. Voor sounddesigner Arnoud Traa was het reden om met zijn microfoon op pad te gaan en het huidige geluidsbeeld van de stad te registreren. Het wetenschapsprogramma De Kennis van Nu duidt vanavond de nieuwe stilte op NPO 2.

Hoe bijzonder de afgelopen maanden waren, wordt duidelijk als we praten met Annelies Jacobs, die promoveerde op de Amsterdamse stadsgeluiden tussen 1875 en 1945. Want met uitzondering van delen van de Tweede Wereldoorlog waren steden zeker de afgelopen twee eeuwen al rumoerige plekken, misschien nog wel langer. "Overal waar veel mensen bij elkaar wonen, heb je veel lawaai", vertelt Jacobs.

Stalen banden over de kinderkopjes

"In de jaren 20 van de vorige eeuw moest je bij elke straathoek toeteren om te laten horen dat je er aankwam. En al die toeters waren ook nog niet eens gestandaardiseerd. En wat dacht je een aantal decennia eerder van een straat met kinderkopjes, waar dan heel veel karren overheen rijden, met stalen banden om de wielen. Dat moet een enorm kabaal zijn geweest, zeker als het geluid weerkaatste in smalle straatjes."

Zelfs voor de Industriële Revolutie was de stad geen rustige plek. "Bij ziekenhuizen en scholen legde men toen al stro op de weg om de geluiden te dempen voor de patiënten en leerlingen. Dus toen moet er ook al veel lawaai zijn geweest."

Wanneer is geluid overlast?

De stad is dus al eeuwen een rumoerige plek. Maar wat wel is veranderd, is de perceptie van dat geluid. Jacobs vond in de archieven bijvoorbeeld klachten uit de 19e eeuw over arbeiders. "De elite klaagde soms over het luidruchtige plebs, bijvoorbeeld na drankgebruik." Van de machines hadden ze dan weer geen last, "want industrieel lawaai was werk, is brood op de plank".

Het oordeel over de bron van het geluid maakt dus of geluid acceptabel is. Dat verklaart misschien ook waarom er de laatste decennia meer geklaagd wordt over geluidsoverlast. "In het jaren 70 kwam het milieubewustzijn op, een besef van de negatieve invloed die de omgeving op je kan hebben. En het idee dat je ziek kunt worden van geluid."

Is dat misschien waarom we de stilte van de afgelopen maanden vaak ook als heilzaam ervaren? "Ja, dat denk ik wel. En ook omdat de geluiden van vliegtuigen en auto’s samenhangen met ongezonde uitstoot." Maar tegelijkertijd heeft geluid ook een maskerende functie. "Dankzij de rust horen nu de vogeltjes weer fluiten, maar ik hoor ook wel verhalen van mensen die nu opeens last hebben van hun buren."

In het wetenschapsprogramma De Kennis van Nu staat woensdag de nieuwe stilte centraal. Meerdere wetenschappers duiden de klankschappen van de coronacrisis. Woensdag, NPO 2, 22.15 uur.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap