Exoplaneten en buitenaards leven: de James Webb-ruimtetelescoop wekt hoge verwachtingen

De verwachtingen die de splinternieuwe James Webb ruimtetelescoop (JWST) wekt zijn bepaald spectaculair te noemen. Een blik op het piepjonge universum, 13,5 miljard geleden, toen de eerste sterren en sterrenstelsels zich nog maar net aan het vormen waren. Nieuwe aanwijzingen over wat nu toch die mysterieuze donkere materie in ons universum is. En echte foto’s van exoplaneten – aardachtige planeten bij andere sterren - met gedetailleerde informatie over de samenstelling van hun atmosfeer. Het liefst natuurlijk met tekenen van leven. Op 22 december moet ie dan eindelijk de lucht in gaan, niet minder dan elf jaar na de oorspronkelijke streefdatum.

Nerdy podcast

Je kunt natuurlijk een droog wetenschappelijk artikel doorploegen om alles aan de weet te komen over de nieuwe telescoop en zijn mogelijke ontdekkingen, maar wel zo leuk is om naar een aantal podcasts van Hens Zimmerman te luisteren. Met zijn Zimmerman in Space belicht hij inmiddels ruim drie jaar wekelijks de mooiste ontwikkelingen buiten onze dampkring. Zijn droge, ietwat nerdy aanpak heeft van Zimmerman in Space een van de beter beluisterde podcasts van Radio1 gemaakt. Bijna dagelijks beantwoordt hij inmiddels fanmail van zijn groeiende luisterschare, die overigens in het nieuwe jaar met hem moet meeverhuizen naar Radio2.

Onhandige naam

De naam van de telescoop is niet bijzonder tactisch gekozen, licht Zimmerman aan de telefoon alvast een tipje van de sluier op. "James Webb was in de jaren zestig de nogal homofobe NASA-topman, die niets deed aan diversiteit. Ene Hillary Clinton informeerde ooit als tiener of ze aan de slag kon als astronaut, maar werd afgewezen vanwege het feit dat ze vrouw was. Dat is nu een stuk beter, het is nu best een inclusieve organisatie".

Exoplaneten en buitenaards leven

De onhandige naam, de astronomische budgetoverschrijding – de oorspronkelijke 500 miljoen dollar werden er 9,7 miljard – en de enorme vertraging zullen ongetwijfeld snel zijn vergeten als zelfs maar een klein deel van de beloften worden ingelost. En voor die vertraging zouden we misschien zelfs wel dankbaar moeten zijn. Tijdens de eerste conceptie van de telescoop in de jaren negentig stond het onderzoek naar exoplaneten namelijk nog in de kinderschoenen. Bij lancering in 2010 had de apparatuur voor het gedetailleerde onderzoek naar deze planeten zeker nog niet meegekund. En juist van dat onderzoek heeft Zimmerman hoge verwachtingen.

"Tot nu toe weten we vooral van het bestaan van die planeten omdat ze een deel van het licht van hun zon tegenhouden als ze er voorlangs schuiven. De James Webb-telescoop kan echte foto’s van exoplaneten gaan maken, zo gedetailleerd kijkt hij het heelal in". Die foto’s zullen naar verwachting ook veel informatie bevatten over de samenstelling van de atmosfeer van de planeten.

"Methaan bijvoorbeeld ontstaat vooral door biologische processen," aldus Zimmerman. "Hoge concentraties van het gas kunnen worden waargenomen in het spectrum, en dus wijzen op mogelijk buitenaards leven." Zelfs hoe ver dat leven zich heeft ontwikkeld, zou je kunnen aflezen uit de samenstelling van de atmosfeer: "Stikstofdioxide bijvoorbeeld komt van nature weinig voor. Zoiets zou een techno signature kunnen zijn, een teken van een soort industriële revolutie."

Een langere versie van dit artikel verscheen in de VPRO Gids.