Waarom de vulkaan Bardarbunga niet explodeerde

Toen De Kennis van Nu in 2014 de plek van de uitbarsting van de Bardarbunga bezocht, zag het er indrukwekkend uit. De eruptie van de IJslandse vulkaan was dan ook de grootste in Europa in ruim 200 jaar. Een enorme hoeveelheid gloeiend hete lava stroomde naar buiten en verspreidde zich over een gebied van 75 vierkante kilometer. Hierbij kwamen veel giftige gassen vrij. De gevolgen bleven echter beperkt tot het onherbergzame gebied waarin de vulkaan ligt.

Het liep af met een sisser, maar toen in augustus 2014 de eerste aardschokken in de krater van de Bardarbunga werden gemeten, vreesde de wereld nog voor een catastrofe. Wanneer het dak van de magmakamer onder de vulkaan zou instorten, kon de 800 meter dikke gletsjer die op de vulkaan ligt zich in de kokend hete magma storten. De Eyjafjallajökull die in 2010 grote delen van het vliegverkeer in Europa platlegde is nog maar een kleintje in vergelijking met de Bardarbunga. Denk eerder aan de uitbarsting van de Laki in 1783 die dood en verderf zaaide op IJsland en tot hongersnoden in Europa leidde.

Hoe het kan dat dit niet gebeurd is, beschrijven wetenschappers vandaag in vakblad Science. Met gevaar voor eigen leven plaatsten de onderzoekers hun meetinstrumenten op de bevende vulkaan. Aangevuld met metingen vanuit de lucht konden ze reconstrueren wat er gebeurde.

Aan de zijkant van de magmakamer ontstond een ondergronds kanaal waardoor het magma weglekte. 41 kilometer verderop kwam de magma naar boven. In de maanden daarna vormde zich daar een immens lavameer. Tegelijkertijd zakte de ijslaag op de vulkaan met hetzelfde volume. In plaats van uit elkaar te klappen als een ballon waar je een punaise in prikt, liep de vulkaan leeg als een luchtbed waar je het ventiel uit haalt.

Een langere versie van dit artikel staat op de site van De Kennis van Nu.

Magnus T. Gudmundsson et al. Gradual caldera collapse at Bárdarbunga volcano, Iceland, regulated by lateral magma outflow. Science, 15 juli 2016.