Smartdrugs populair onder studenten, maar kunnen averechts werken: 'Pas ermee op'

Voor het onderzoek kregen de proefpersonen één van drie middelen: methylfenidaat (ritalin), dextro-amfetamine of modafinil. Deze middelen worden veelal voorgeschreven bij ADHD of slapeloosheid, maar worden ook vaak gebruikt door studenten in de hoop hun prestaties te verhogen. In 2021 gebruikte één op de twintig studenten ADHD-medicatie zonder recept, blijkt uit cijfers van het Trimbos-instituut.

Opvallend waren vooral de individuele verschillen die uit de studie bleken. De proefpersonen die zonder middel het best scoorden, presteerden mét middel juist slechter. En andersom. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science Advances.

Dopamine

Neurowetenschapper Roshan Cools vindt het een goede en interessante studie. Recent toonde zij nog aan dat ritalin alleen de prestaties van mensen verbetert als ze een laag dopamineniveau hebben in hun hersenen. Dopamine is een stofje dat communicatie tussen hersencellen mogelijk maakt.

"Voor mensen met weinig dopamine zijn de drugs essentieel", weet Cools. "Mensen waarbij het dopamineniveau al hoog is, gaan juist slechter presteren. De werking van dopamine verstoor je door die drugs te nemen. Je overdoseert dan het brein in feite, terwijl een heleboel studenten een prima focus hebben. Kortom: pas ermee op."

Voorspellingsmodel

Er zijn dus allerlei factoren die een rol spelen. Hoe goed je in iets bent, wat voor soort probleem je moet oplossen, hoeveel dopamine je in je brein hebt: het maakt allemaal uit voor het effect van smartdrugs. Dat maakt het op dit moment bijna onmogelijk om te bepalen wie er buiten de medische context baat bij heeft, en onder welke omstandigheden.

Cools is met haar team wel bezig om daar een voorspellingsmodel voor te ontwikkelen, maar dat zit nog in het beginstadium. "We willen kunnen voorspellen wie wanneer baat heeft bij de drugs. Tot nu toe lukt dat nog niet", aldus Cools. "Gebruikers zijn wel wakkerder, ze reageren sneller, maar dat betekent niet dat de kwaliteit van hun probleemoplossend vermogen beter wordt."

Risico's

Een zekerheid is het risico dat je neemt door smartdrugs te gebruiken. Zo is het bezit en het verhandelen van veel van deze middelen verboden. Daarnaast krijgt een deel van de gebruikers last van bijwerkingen als slapeloosheid, hartkloppingen en misselijkheid. "Ik wil benadrukken, er zijn veel mensen voor wie de drugs medicijnen zijn", zegt Cools. "Het tekort wat we nu zien in Nederland en Europa is een heel groot probleem voor veel mensen."