Ruimtetelescoop Euclid wil uitvinden waar het heelal van gemaakt is

Wetenschappers denken dat alle zichtbare materie maar 5 procent vormt van het totale heelal. De rest bestaat uit onzichtbare 'donkere' materie en 'donkere' energie. Met de nieuwe ruimtetelescoop Euclid hopen wetenschappers meer te weten te komen over dit onzichtbare deel van het heelal, vertelt Erik Laureijs, project-wetenschapper bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, deze week in Kennis en Co.

Euclid wordt zaterdagmiddag gelanceerd vanaf Cape Canaveral, in Florida. Dat gebeurt met een raket van SpaceX, het bedrijf van miljardair Elon Musk. Oorspronkelijk zou dat gebeuren met een Russiche Sojoez, maar na de invasie van Oekraïne veranderde ESA de plannen.

Die ‘wissel’ had overigens nog best wat voeten in de aarde. Sondes worden helemaal ontworpen op een raket, zegt Laureijs. Ingenieurs zijn maanden bezig geweest om te zorgen dat Euclid met de Falcon 9 van SpaceX kon worden gelanceerd.

Hieronder kun je de lancering vanaf 17.00 uur live volgen:

Vlak bij James Webb

In de ruimte staat Euclid straks op 1,5 miljoen kilometer van de aarde op een punt dat Lagrange 2 wordt genoemd. Daar heft de zwaartekracht van diverse hemellichamen elkaar grotendeels op, zodat Euclid weinig brandstof nodig heeft om op zijn plek te blijven. Ook heeft de telescoop op die plek minder last van verstoring door de aardse atmosfeer en de zon. Bij Lagrange 2 staat Euclid – voor kosmische begrippen – in de buurt van een andere ruimtetelescoop: James Webb.

Euclid kan donkere materie niet rechtstreeks waarnemen. Die substantie is onzichtbaar en alleen indirect aan te tonen. Sterrenkundigen hebben daar diverse trucs voor. Zo bekijken ze hoe donkere materie met zijn zwaartekracht het licht doet afbuigen. Door de afbuiging te meten voor miljarden melkwegstelsels, kunnen wetenschappers een kaart maken van de verspreiding van donkere materie.

Mysterieus, mysterieuzer

Donkere energie is misschien nog wel mysterieuzer dan donkere energie. Toch denken ze sinds 1998 dat het moet bestaan. Voor die tijd was het idee dat het heelal na de oerknal steeds langzamer zou uitdijen, door de zwaartekracht van de zichtbare en onzichtbare materie. Dat bleek voor de eerste 7 á 8 miljard jaar van het heelal te kloppen. Daarna begon het heelal – dat circa 13,7 miljard jaar oud is – steeds sneller uit te dijen.

Wetenschappers weten dat donkere energie uniform is verspreid over het heelal, zegt Laureijs van ESA. Verder hebben ze vooral veel vragen. Met Euclid hopen ze er meer over te weten te komen. Dat gaan ze doen door vooral te kijken na de periode rond de omslag op 7 á 8 miljard jaar. Sterrenkundigen kunnen dat omdat het licht zo lang onderweg is. Door verder weg te kijken, kijken ze met een telescoop zo terug in de tijd.

Waarom zou je onderzoek doen naar zulke ongrijpbare fenomenen? Voor Laureijs is het geen moeilijke vraag. ‘Dat is een van de belangrijkste vraagstukken in de moderne fysica,’ zegt hij. Zonder duidelijkheid over donkere materie en energie kunnen we het heelal nooit helemaal begrijpen. Ook persoonlijk voelt Laureijs een grote motivatie: ‘Sinds ik begon te studeren voor astronomie is het heelal alleen maar groter geworden en mysterieuzer, gek genoeg.‘

Luister naar het hele interview met Erik Laureijs in de podcast Kennis & Co: