Klimaatdepressie? Deze klimaatexpert is juist hoopvol

Als hoogleraar transitiekunde probeert hij door de tijd heen te kijken, vertelt hij. "Dagelijkse gebeurtenissen zijn ruis in termen van een transitietermijn. Als je over periodes van tien jaar kijkt, zie je de structurele ontwikkelingen scherper. Over de lange lijn zijn de structurele ontwikkelingen juist hoopvol."

Groene gekkies

Zo was je vroeger een ‘groen gekkie’ als je zonnepanelen had, zegt Rotmans. "Tegenwoordig heb je er financieel baat bij en ligt een derde van de daken vol. Elektrische auto’s komen eraan en een fors deel van de Nederlanders eet minder vlees. Je hoeft geen ‘groen gekkie’ meer te zijn om duurzaam te leven."

De veranderingen kruipen in ons, zegt hij. "As je dat van dag tot dag volgt, zie je dat niet. Terwijl uit Triodos-onderzoek blijkt dat we nu op een kantelpunt staan, omdat we 25 procent van de mensen bereikt hebben. Uit onderzoek blijkt dat je maar een kwart nodig hebt. Dat duurt lang, maar als je daar eenmaal bent, gaat het ineens heel snel."

Het maakt dat hij anders gaat kijken naar gebeurtenissen als een mislukte klimaattop of opnieuw het warmste jaar ooit. "Van alle klimaattoppen die er zijn geweest, zijn er maar twee die gelukt zijn. De rest is een ritueel. Je moet er anders naar gaan kijken."

Honderden jaren aan energie

Ook al is de situatie van het klimaat zorgwekkend en zijn we relatief laat in actie gekomen, toch kan het straks ineens snel gaan, stelt Rotmans. "Als het er echt op aankomt, gaan we dingen doen die we niet voor mogelijk houden. Dat zag je ook met vaccins in coronatijd."

Dat gaat ook zo met het klimaat, verwacht hij: "Zo hebben we nu een geweldige hoeveelheid witte waterstof onder de grond ontdekt. Als we het allemaal kunnen winnen op een economisch acceptabele manier, is het in principe genoeg is om de komende honderden jaren de mensheid te voorzien. Normaal moeten we groene waterstof maken, wat veel energie kost. We gaan vaker dit soort dingen zien."

Gedrag

Als je er middenin zit, denk je juist: wat gaat het traag, zegt Rotmans. "Maar je ziet ook dat er veel in gang is gezet qua klimaatbeleid. Zo is de CO2-uitstoot in Europa met tientallen procenten gedaald. We dachten dat het nooit zou lukken om CO2-uitstoot met 50 procent te verminderen, maar halen dat nu 20 jaar eerder dan verwacht."

Vooral ons gedrag speelt een rol in deze grote transitie, stelt Rotmans. Hij verwacht niet alles van technologische innovatie. "Dat moet met elkaar samengaan. Zo is bij het VN-klimaatpanel is vastgesteld dat als we ons gedrag wereldwijd massaal verduurzamen, dat we 70 procent minder broeikasgassen uit kunnen stoten. En dat met behulp van de dezelfde technologie als we nu hebben. Daar ligt de bulk van de opgave."

Iedereen aan de Prozac

Dat hij zo positief is, wil niet zeggen dat hij geen rampscenario’s ziet. “Ik kan binnen vijf minuten iedereen in een zaal aan de Prozac (antidepressivum, red.) krijgen als het gaat om klimaat of verlies aan biodiversiteit", zegt hij. "Maar als ik daar het accent op leg, slaat het helemaal dood. Ik heb dat jarenlang gedaan, maar het leidt niet echt tot verandering."

Mensen komen pas echt in verandering als ze worden geraakt en als er hoop en verlangen is, zegt Rotmans. "Als ze voor zich zien hoe het wel kan. Jarenlang dacht ik: ik moet meer feiten presenteren. Maar dat slaat dood. Het leidt tot lethargie, tot cynisme en pessimisme."

Zo is er ook een stroming die één grote collapse voorziet: "Oké, dat kan, maar het kan ook een hele andere kant op gaan.” Hij kiest liever voor optimisme: "De kans dat de boel instort is niet groter dan dat het wel zou lukken. Dus zelfs als je al heel pessimistisch bent, zet dat niet aan tot verandering."