'Ranglijsten geven een illusie van grip op ons complexe leven'

Wat is het nut om alles in ranglijstjes te verwerken? Maakt het uit als Nederland is gezakt in de lijst van gelukkigste landen en hoe belangrijk is het dat je universiteit of ziekenhuis niet meer in de top-100 staat?

"Het leven is ontzettend complex, en het is heel prettig om dat op een of andere manier te kunnen platmaken om het beter te grijpen.” Dat zegt Berend van der Kolk, universitair hoofddocent aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en auteur van het boek De Meetmaatschappij.

Van Der Kolk stelt dat ranglijsten het makkelijker maken voor mensen om keuzes te maken voor bijvoorbeeld een school, een universiteit of een ziekenhuis. "Ranglijstjes geven een soort grip, het zijn cijfers en we hebben ontzag voor cijfers. Maar ik denk dat het soms een illusie van grip is. Er ontglipt vaak heel veel aan zo’n ranglijst."

'Samenstellen van ranglijst gebeurt subjectief'

Van Der Kolk waarschuwt dat bij het samenstellen van een ranglijst allerlei subjectieve keuzes worden gemaakt. "Je moet eerst kijken: wat gaan we meten, hoe gaan we het meten en hoe verdelen we de gewichten. Dat zijn al subjectieve keuzes." Maar bij benoemt ook de nieuwswaardigheid als een universiteit of ziekenhuis een plekje gestegen of gedaald is, of in de top 10 terechtkomt. "Want we willen allemaal heel graag weten hoe goed jij het doet."

Van Der Kolk onderstreept dat je de kwaliteit van een stofzuiger objectiever kan meten dan die van een school of ziekenhuis. "Onderwijs genieten is niet eendimensionaal. Er gebeurt iets van binnen, je hebt een docent, je hebt studenten en een populatie. Dat kun je niet terugbrengen tot een plekje op een ranglijst."

Oud-topambtenaar Erik Gerritsen wijst op het risico van ranglijstjes bij ziekenhuizen. "Als een ziekenhuis de meest ingewikkelde zaken doet, kan dat ook betekenen dat daar meer mensen sterven. En een hoog sterftecijfer zou een prikkel kunnen zijn om niet langer de moeilijkste patiënten te behandelen. En wie behandelt ze dan wel?”

Welke kwaliteiten kan een patiënt beoordelen?

Van Der Kolk onderschrijft de zorg van Gerritsen en benoemt een gesprek dat hij had met een arts. "Die vertelde dat een patiënt wel kan beoordelen of hij tevreden was met de service, of het bankje lekker zat, en of de operatie op tijd begon. Maar of ik klinisch juist handelde, is moeilijk om te beoordelen. Dus als je het over onzichtbare dingen hebt, moet je voorzichtig zijn met het interpreteren van de kwaliteit van zorg."