De eindtijd die maar niet komt

De Apocalyps is van alle tijden. Talloze keren is het einde van de wereld voorspeld. De Jehova’s getuigen dachten dat het in 1914 zou gebeuren en later opnieuw in 1975. De laatste voorspelling van de Amerikaanse evangelist Harold Camping wees 21 maart 2011 aan als het einde der tijden. Eerder had hij al voorspellingen gedaan voor 21 mei 1988 en 7 september 1994.

Voor profeten is het niet uitkomen van hun voorspelling op z’n minst sneu. De rest van de wereld haalt opgelucht adem. Dat verklaart waarom het fenomeen zo fascineert. ''Aan de ene kant weet je dat het flauwe kul is'', zegt Hijme Stoffels. ''Aan de andere kant denk je: 'stel nu dat het waar is?''' Stoffels is hoogleraar sociologie van kerk en godsdienst aan de VU. Komende vrijdag wijdt hij zijn afscheidsrede aan groepen die een eindtijd voorspelden die niet kwam.

Wraakmotief

Stoffels ziet het aankondigen van een spoedige eindtijd als een manier om een boodschap kracht bij te zetten. ''Je kunt op een zeepkist gaan staan en roepen dat het einde der tijden in 3017 aanbreekt, maar dan luistert er niemand naar je'', zegt hij. ''Als je zegt dat het binnenkort gebeurt, dan is het gevoel van urgentie veel groter.'' Of mensen hier vervolgens in meegaan, hangt af van het milieu waarin ze verkeren. ''Als je in een milieu bent opgegroeid waarin de bijbel als heilig boek wordt gezien, dan ben je gevoeliger voor een charismatisch persoon die met concrete voorspellingen komt.''

Het grootse einde dat aanstaande is, speelt net als het mythische begin een belangrijke rol in zowel het jodendom en het christendom als de islam. In de verhalen is het een klein clubje rechtvaardigen dat na een periode van rampspoed een volmaakte wereld wacht. ''Er is vaak sprake van een wraakmotief'', zegt Stoffels. Wat de gelovigen nu moeten verduren, zal in de toekomst worden rechtgezet. De immer aanstaande eindtijd fungeert ook als verdedigingsmechanisme tegen de boze buitenwereld. Stoffels: ''In iedere kritische opmerking kun je het werk van Satan zien.''

Mix van godsdienst en psychologie

Als je eenmaal meegaat in een eindtijdsverhaal, is het lastig om er weer uit te komen. Zeker als je alles hebt opgegeven om je voor te bereiden op de Apocalyps. ''Je bent in een verhaal gestapt waar je niet meer uitkomt'', zegt Stoffels. ''Het kost heel veel inspanning om er weer uit te komen en de draad weer op te pakken. Het is een interessante mix van godsdienst en psychologie.'' Zijn advies om dit te voorkomen? ''Nuchter blijven en openstaan voor kritiek.''

Tot nu toe zijn de concrete voorspellingen over de eindtijd niet uitgekomen. Volgens Stoffels gaan gelovigen hier op verschillende manieren mee om. ''Een enkele keer geven ze toe dat ze fout zaten'', vertelt Stoffels. ''Anderen zeggen dat het wel is gebeurd, maar dan op geestelijk vlak, dat het is uitgesteld om een of andere reden of komen met een nieuwe voorspelling.'' Zo hebben de Jehova’s getuigen herhaaldelijk hun geschiedenis herschreven en stellen ze dat er in 1914 een overwinning in de hemelse gewesten is geboekt. Evangelist Camping wees erop dat zijn voorspellingen wel mensen aan het denken heeft gezet. Zelf maakt hij de Apocalyps niet meer mee. Hij overleed in 2013.

Dit artikel werd verzorgd door de wetenschapsredactie van De Kennis van Nu (NTR)

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap

Maandag t/m vrijdag rond 16.20 uur in Nieuws en Co
Dinsdag en vrijdag rond 10.50 uur in de Ochtend