Wetenschap: it’s a man's world

De klassieke Romeinen staan te boek als vrouwonvriendelijk. Alleen mannen konden als burger optreden in de samenleving en vrouwen speelden nauwelijks een rol. Dat was het heersende beeld toen historicus Coen van Galen aan zijn promotieonderzoek begon. Tijdens zijn promotie bestudeerde hij literaire en juridische geschriften die al door talloze andere historici onder de loep waren genomen. Van Galen zocht daarin naar aanwijzingen voor de rol van vrouwen.

Vrouwen speelden wel degelijk een rol van betekenis in het Romeinse Keizerrijk (tussen 27 v. Chr. en 395 n. Chr.), zo bleek. In deze samenleving stond 'burger' gelijk aan het hoofd van de familie, de pater familias, en dat kon ook een vrouw zijn. Deze vrouwelijke hoofden van de families konden zichzelf en hun familie vertegenwoordigen richting de overheid, waren eigenaar van al het bezit van de familie en konden beslissen over de inzet van iedereen die tot de familie behoorde. Ook konden ze scheiden. Beslissen over andere burgers, dat ging de Romeinen te ver. Vrouwen konden dan ook geen bestuurlijke functies bekleden.

Maar waar komt dan dat beeld van onderdrukte vrouwen vandaan? Romeinse geschiedschrijvers waren conservatief. Ze wilden het beeld van man-vrouw verhoudingen dat zij hadden in stand houden. Vervolgens lazen historici in de 19^e eeuw de klassieke teksten vanuit hun eigen mannelijke perspectief. Ze zagen bevestiging in de teksten van hun eigen opvatting over burgerschap als iets voor mannen. ‘Dit onderzoek leverde veel op, maar er zaten veel weeffouten in,’ vindt Van Galen.

Vrouwen in het verzet

Eenzelfde manier van geschiedschrijving resulteerde in een vertekend beeld van vrouwen in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daar wees historica en voormalig NIOD directeur Marjan Schwegman op in het essay Hoe vrouwen uit het verzet verdwenen. In zijn beroemde epos over WOII beschreef Lou de Jong verzet vooral als een mannending, betoogt Schwegman. Vrouwen zijn nagenoeg onzichtbaar in zijn werk. De Jong zag verzet als een fulltime bezigheid die offers eiste en sterk leiderschap nodig had. Het verzorgen van onderduikers en ander vrouwenwerk paste niet in dat begrip. Vrouwelijk verzet gebeurde op de achtergrond en veelal in het schemergebied tussen legaal en illegaal. Omdat de vrouwen zelf hun daden ook niet als iets bijzonders beschouwden, hadden ze het er na de oorlog ook veel minder over dan hun mannelijke collega's. Zo verdwenen ze uit de geschiedenis.

Ook in de geneeskunde is de man het uitgangspunt. Dat terwijl het vrouwenlichaam (los van de geslachtskenmerken) anders in elkaar zit dan het mannenlijf. Hierdoor zijn vrouwen slechter af in de gezondheidszorg dan de mannen. Hebben vrouwen bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, dan worden de klachten vaak niet op tijd ontdekt, begint de behandeling later en is de schade groter. In Nederland gaan er dan ook meer vrouwen dood aan acute hartziekten dan mannen. In 2013 zette een groep experts dit probleem op de kaart en publiceerde het Handboek vrouwspecifieke geneeskunde.

Stereotypen

Onderdeel van het probleem is dat onderzoek nog steeds vooral door (witte) mannen wordt gedaan. De onderrepresentatie van vrouwen ligt niet alleen aan de man. Judy Mesman hoogleraar diversiteit aan de Universiteit Leiden startte het initiatief Athena’s Angels, een organisatie die opkomt voor de belangen van vrouwen in de wetenschap. ‘Mannen en vrouwen hebben dezelfde stereotypen,’ vertelde ze in een uitzending van De Kennis van Nu. Ook vrouwen verkiezen (al dan niet onbewust) mannelijke sollicitanten boven vrouwelijke. Zelfs vrouwen die zich er beroepsmatig mee bezighouden, blijken bevooroordeeld. Toch ziet Mesman bewustwording van dit soort processen als de eerste stap.